pháp trị tức là chủ trương chỉ để cho lý trí và Thượng để cai trị; còn những
ai chủ trương nhân trị đã đưa thêm thú tính vào sự phán xét của con người,
vì lòng ham muốn là một con dã thú, và đam mê làm hư hỏng tâm trí nhà
cai trị, dù cho người đó có là đấng anh tài bậc nhất.
Luật pháp là lý trí không bị ảnh hưởng bởi lòng ham muốn. Cũng có người
dùng thí dụ sau đây để biện minh cho nhân trị: bệnh nhân được bác sĩ chữa
cho chắc chắn sẽ tốt hơn là tự mình chữa qua sách vở. Nhưng thí dụ này
không chính xác, vì người bác sĩ, khi chữa bệnh, không có động cơ thiên vị
nào hết mà chỉ muốn chữa khỏi bệnh và lãnh thù lao. Trong khi đó, một
quan chức có thể làm nhiều điều không đúng đắn vì thiên vị hay ganh ghét.
Và thật sự, nếu bệnh nhân nghi ngờ vị bác sĩ vì tiền mà cấu kết với kẻ thù
để hãm hại mình, thì người bệnh thà là tự chữa bằng sách vở còn hơn. Các
vị bác sĩ cũng vậy, khi họ bị đau bệnh, họ nhờ các bác sĩ khác chữa cho họ,
và các huấn luyện viên khi chính họđang tập luyện cũng cần các huấn luyện
viên khác, vì họ thấy tự mình chữa bệnh hay huấn luyện sẽ không thể đưa
ra kết quả chính xác được chỉ vì sự phán đoán đó đã bị ảnh hưởng của cảm
tính. Như vậy, thật là rõ ràng, khi tìm kiếm công lý, người ta cần có một
thẩm quyền trung lập để phán xét. Và thẩm quyền đó chính là luật pháp.
Ngoài ra, luật pháp dựa trên tục lệ (thông luật) lại có thẩm quyền và có tầm
ảnh hưởng tới nhiều vấn đề quan trọng hơn những luật thành văn. Điều này
cho thấy có thể nhân trị sẽ an toàn hơn luật pháp thành văn, nhưng không
thể an toàn hơn thông luật được.
Chưa hết, thật không phải là điều dễ dàng khi một người phải điều hành
nhiều công việc; người ấy sẽ phải bổ nhiệm một số thuộc cấp. Sự kiện các
thuộc cấp này có trước hay sau khi được bổ nhiệm thực ra chẳng có gì khác
nhau. Nếu, như tôi đã trình bày từ trước, một người giỏi có quyền cai trị vì
giỏi hơn người khác, thì hai người giỏi ắt phải giỏi hơn một người giỏi: như
trong câu cách ngôn về chuyện hai người cùng đi với nhau, một người thấy
trước người kia, và Agamemnon phải thốt lên lời cầu nguyện: “Xin thần
thánh cho ta được mười cố vấn như vậy.”
