Chương 17
Nhưng chẳng phải điều ta vừa bàn chỉ có thể áp dụng trong một số trường
hợp nào đó mà thôi? Có một số xã hội mà vì bản chất của nó chỉ có thể có
được công lý và lợi ích dưới sự cai trị chuyên chế (như của một chủ nhân
đối với nô lệ), lại có xã hội thích hợp với chế độ quân chủ, hay theo một
hiến pháp chính trị; nhưng hoàn toàn không có xã hội nào vì bản chất mà
lại thích hợp với chế độ bạo chúa hay các chế độ bị hủ bại khác. Những xã
hội nào bị rơi vào các chế độ như vậy là những xã hội đi ngược lại với bản
chất tự nhiên của con người.
Từ những điều nhận xét kể trên, ta thấy rõ rằng nếu ai cũng như ai và bình
đẳng như nhau, thì để một người làm chúa tể là một việc làm vừa không có
lợi [cho quốc gia] vừa không công bằng, dù cho có luật pháp hay không có
luật pháp, vì chính vị chúa tể đó là luật pháp. Cũng thế, ta không thể để cho
một người tốt trở thành chúa tể của những người tốt khác hay một kẻ xấu
xa trở thành chúa tể của những kẻ xấu xa. Điều này cũng đúng trong trường
hợp có một người siêu tuyệt về đức hạnh, thì người này cũng không có
quyền cai trị những người khác, ngoại trừ một trường hợp đặc biệt mà tôi
đã có dịp bàn tới, và cũng sẽ bàn thêm lần nữa dưới đây. Nhưng trước hết ta
phải xác định bản chất của từng dân tộc xem loại nào thích hợp với chế độ
quân chủ, loại nào thích hợp với chế độ quý tộc, và loại nào thích hợp cho
chính quyền theo hiến pháp.
Một dân tộc mà nhờ vào bản chất tự nhiên sản sinh ra được một chủng tộc
siêu việt về đức hạnh là một dân tộc thích hợp cho chế độ quân chủ; còn
một dân tộc, gồm những người tự do, chấp nhận bị cai trị bởi những người
có khả năng chính trị, thì dân tộc đó thích hợp cho chế độ quý tộc; và một
dân tộc thích hợp cho chế độ tự do theo hiến pháp là một dân tộc gồm
những người có khả năng quân sự, có thể vừa lãnh đạo vừa chịu sự lãnh
