Chương 10
Ta còn phải bàn về bản chất của chế độ bạo chúa để đặt chế độ này đúng vị
trí trong cuộc nghiên cứu của chúng ta (vì chế độ này vẫn được coi là một
chính thể), dù chế độ bạo chúa chẳng có nhiều điều phải bàn. Trong những
phần trước tôi đã bàn về chế độ quân chủ theo nghĩa thường dùng nhất của
từ ngữ này, và xét xem chế độ quân chủ có mang lại lợi ích cho quốc gia
hay không, cũng như mô hình quân chủ nào nên được thiết lập như thế nào
và từ thành phần nào của dân chúng.
Khi bàn về chế độ quân chủ ta cũng đã bàn về hai mô hình bạo chúa do luật
pháp lập nên, và như thế vẫn được xem là chế độ quân chủ. Trong số những
sắc dân kém văn minh họ cũng bầu ra những vị quân vương với quyền lực
tuyệt đối (theo pháp luật của họ); loại thứ hai là những vị vua thời Cổ Hy
Lạp được dân bầu ra và gọi là Nhà Độc Tài. Những vị vua này, khi so
sánh với nhau cũng có một số khác biệt. Ta phải xem họ là quân vương khi
họ còn cai trị theo luật pháp và được dân chúng thần phục; và là một bạo
chúa nếu cai trị độc tài và theo ý riêng của mình – ta có thể gọi là chế độ
bán quân chủ-bán độc tài. Còn một loại thứ ba là loại tiêu biểu nhất và đối
nghịch hoàn toàn với chế độ quan chủ chân chính. Vị bạo chúa trong chế
độ này tuỳ tiện sử dụng quyền lực của mình trên muôn dân chỉ nhằm phục
vụ quyền lợi của riêng mình và đi ngược lại lòng dân. Không một người
dân tự do nào lại chịu sống dưới một chế độ như vậy, nếu có đường trốn
chạy.
Đó là các loại chế độ bạo chúa tôi vừa bàn qua.
