Chương 6
Có hai nguyên nhân rõ rệt gây ra thay đổi thể chế trong chế độ quả đầu: thứ
nhất, khi nhà cầm quyền đàn áp dân chúng, thì lúc đó bất kỳ ai tỏ ra có khả
năng cũng được người dân tin tưởng [để thay đổi chế độ], nhất là khi người
đó lại là một thành viên của chính phủ, thí dụ như Lygdamis tại Naxos, đã
lật đổ chế độ quả đầu và trở thành kẻ độc tài. Nhưng ta cũng có thể phân
loại thêm những sự thay đổi chế độ phát xuất từ bên ngoài giai cấp cai trị.
Có khi, trong trường hợp chính quyền do một thiểu số độc quyền, thì cách
mạng có thể bị khích động bởi những người giàu có, nhưng bị thiểu số độc
quyền gạt ra, như đã từng xảy ra tại Massalia và Istros và Heraclea, và các
nước khác. Những kẻ không được dự phần vào chính sự gây ra rối loạn cho
đến khi những người anh và em được phép tham gia (vì ở một số nước cha
con, anh em, không được cùng tham chính). Tại Massalia chế độ quả đầu
trở nên giống như chế độ theo hiến pháp, như tại Istros thì lại trở thành chế
độ dân chủ, còn tại Heraclea thì chế độ quả đầu từ một thiểu số được nới
rộng cho đến 600 thành viên. Tại Cnido cũng thế, chế độ quả đầu thay đổi
một cách đáng kể. Tại đây sự thay đổi bắt đầu từ trong nội bộ quý tộc, vì
chỉ một thiểu số được nắm quyền. Tại đây luật quy định là cha con không
được cùng tham chính, và nếu có nhiều anh em, thì chỉ người anh trưởng
mới được tham chính mà thôi. Trước sự tranh chấp này, quần chúng lợi
dụng thời cơ, chọn một trong những nhà quý tộc làm thủ lãnh, tấn công và
chế ngự thành phần lãnh đạo quả đầu vốn dĩ đã bị chia rẽ và sự chia rẽ nào
cũng là nguyên nhân của sự suy nhược. Nước Erythrae cũng vậy, thời xưa
được tộc Basilidae cai trị rất tốt đẹp, nhưng dần dần người dân cảm thấy bất
mãn vì sự nhỏ nhen của tập đoàn cai trị nên đã thay đổi thể chế.
Thứ hai, một trong những nguyên nhân nội tại dẫn đến thay đổi thể chế quả
đầu là sự tranh chấp cá nhân trong thành phần cai trị khiến cho họ phải
dùng đến mưu mô mị dân. Kẻ mị dân quả đầu gồm có hai loại: loại thứ nhất
