Chương 11
Ta đã thấy rằng, một nước nên vừa giáp biển vừa giáp đất liền, và thông
thương được trên cả lục địa càng xa càng tốt. Bàn về địa điểm của một
nước [lý tưởng], ta thấy, nếu nước đó có được bốn điều sau đây thì thật là
may mắn. Thứ nhất là sức khoẻ - đây là điều cần thiết: một nước nên hướng
về phía đông và được gió từ hướng đông là gió tốt nhất thổi tới; sau sức
khoẻ là những nơi không bị gió bấc, tức là những nước [hướng về phía
nam] có mùa đông ôn hoà hơn. Vị thế của trung tâm thủ đô nên thuận lợi
cho cả việc quản trị chính trị lẫn chiến tranh; đồng thời thuận lợi cho dân
chúng tụ họp, nhưng lại khó khăn cho quân thù tiến chiếm.
Một thị-quốc cũng phải có nguồn nước thiên nhiên phong phú từ sông từ
suối; nếu không có nguồn nước thiên nhiên, thì phải có những hồ dự trữ
nước mưa thật lớn lao để ngừa trường hợp nguồn nước bị cắt đứt khi có
chiến tranh. Vì sức khoẻ của người dân cũng bị ảnh hưởng bởi tình trạng vệ
sinh nhà cửa nơi họ cư ngụ và môi trường họ sinh sống, nên cũng phải có
những biện pháp đặc biệt để lo những vấn đề vệ sinh công cộng và sử dụng
nước sạch. Điểm này hết sức quan trọng, vì những chất ta dùng thường
xuyên nhất và nhiều nhất cho cơ thể là nước và không khí. Cho nên, trong
những nước khôn ngoan, nếu thiếu nước sạch từ sông suối và nếu nguồn
nước dự trữ cũng không tốt, thì phải dành riêng ra phần nước nào để uống
và phần nào để dùng vào những việc khác.
Về đồn luỹ, mỗi một mô hình chính quyền khác nhau có kế hoạch khác
nhau. Thành trì ở trên núi, còn gọi là thượng thành, thì phù hợp với chế độ
quân chủ hay quả đầu, còn thành trì ở đồng bằng thì thích hợp với chế độ
dân chủ. Đối với chế độ quý tộc, cả hai loại này đều không thích hợp mà lại
cần có nhiều thành trì ở những nơi xung yếu hơn. Còn về quy hoạch thành
phố, đường xá và nhà cửa của dân chúng, nên làm sao cho thích hợp và tiện
