lợi theo mô hình của Hippodamus. Nhưng đối với vấn đề an ninh khi có
chiến tranh, cách thức xây dựng nhà cửa và đường xá theo kiểu cổ, tức là
không theo một đường lối nào hết, có lẽ lại thích hợp hơn, vì kẻ lạ, nếu có
thâm nhập vào cũng khó tìm đường ra, và quân bên ngoài cũng khó tìm
đường vào. Một nước, do đó, nên có cả hai cách thức xây dựng nhà cửa và
đường xá: xây nhà và đường xá theo kiểu nông dân trồng nho, tức là đan
chen với nhau theo hình ngũ điểm. Không nên quy hoạch cả thành phố theo
đường bàn cờ nhưng theo từng vùng mà thôi. Làm như vậy, sẽ kết hợp
được vừa vẻ mỹ quan, vừa vấn đề an ninh.
Về việc xây dựng những bức luỹ (tường thành) chung quanh để bảo vệ thị-
quốc vẫn còn là vấn đề gây tranh cãi. Nhiều người cho rằng, một nước giỏi
dùng binh không cần đến thành luỹ; đây là một quan niệm sai lầm, vì ta đã
thấy có nhiều nước tự hào về khả năng quân sự của mình và không cần đến
thành luỹ, đã bị thua trận trên thực tế. Lý luận này cho rằng, núp sau thành
luỹ thì đâu chứng tỏ được sự can đảm khi đối đầu với quân thù có quân số
và khả năng tương đương. Nhưng, khi quân thù đông hơn gấp bội cả về
phẩm lẫn số lượng tấn công, và thường thường là như vậy, thì khó lòng có
được những người lính dũng cảm dám đương đầu. Trong trường hợp này,
để tránh bị diệt vong và lăng nhục (bị bắt làm nô lệ), những thành luỹ vững
chắc nhất là một sự cần thiết về phương diện quân sự, nhất là khi những
dụng cụ và vũ khí công đồn ngày càng trở nên tối tân và chính xác hơn.
Không có thành luỹ bảo vệ thì cũng ngớ ngẩn như chọn chỗ lập quốc nơi
đồng trống, bỏ ngỏ cho quân địch tiến vào, hay như làm nhà không tường
vì sợ người ở trong nhà trở nên hèn nhát. Ta phải nhớ rằng, những nước có
thành luỹ bảo vệ có hai sự chọn lựa khi chiến tranh: phòng thủ sau thành
luỹ, và tấn công; còn những nước không thành luỹ bảo vệ, chỉ có một sự
lựa chọn mà thôi.
Nếu những lập luận của ta hữu lý, một nước không những cần phải có
thành luỹ mà còn phải có vẻ mỹ quan nữa, vừa hữu dụng cho những mục
tiêu chiến tranh, vừa có khả năng chống lại những vũ khí tối tân dùng để
