Chương 17
Sau khi trẻ con được sinh ra, cách nuôi trẻ có một ảnh hưởng lớn lao đến
sức mạnh thể chất của chúng. Từ những thí dụ trong thế giới loài vật và từ
những nước muốn xây dựng tập quán quân sự cho dân chúng của họ, ta
thấy những thức ăn nào có nhiều sữa là những thức ăn thích hợp nhất cho
con người, và càng ít rượu chừng nào thì càng tốt chừng đó, nếu muốn giữ
gìn sức khoẻ.
Những cách thức người ta bắt trẻ con phải tập lúc còn nhỏ tuổi, cũng rất
hữu dụng. Nhưng, để giữ cho xương cốt còn mềm mại của trẻ con không bị
cong, một số nước đã dùng đến những dụng cụ giúp cho thân thể của chúng
được thẳng thắn. Tập trẻ con chịu đựng sức lạnh khi còn nhỏ, cũng là một
phương thức hay, giúp chúng khoẻ mạnh và rèn luyện cơ thể chúng cho
nhiệm vụ quân sự sau này. Vì thế, nhiều sắc dân man rợ đã đem nhúng trẻ
sơ sinh xuống suối nước lạnh; những nước khác, như dân xứ Celts chẳng
hạn, chỉ quấn con nít bằng những tấm vải mỏng. Con người nên được tập
luyện càng sớm càng tốt để chịu đựng những khó khăn mà cơ thể phải có
khả năng đối phó; nhưng tiến trình này nên được thực hiện tiệm tiến. Còn
trẻ con, từ sự ấm áp tự nhiên của chúng, có thể được huấn luyện để dễ dàng
chịu lạnh. Những sự huấn luyện này nên được áp dụng từ giai đoạn đầu tiên
của cuộc sống.
Giai đoạn kế tiếp kéo dài cho đến năm tuổi. Trong giai đoạn này, không nên
bắt trẻ con phải học hay lao động, để cho sự phát triển của chúng không bị
cản trở; nhưng nên có những hoạt động vừa phải để cho tứ chi của chúng
không bị thiếu hoạt động. Ta có thể làm được việc này bằng nhiều cách,
một cách là dùng những trò chơi, nhưng những trò chơi này không nên quá
thô bạo hay quá yếu ớt. Quan Chưởng Giáo, như tên gọi, phải cẩn thận khi
lựa chọn những truyện tích nào mà người lớn có thể kể cho trẻ con nghe, vì
