lính cứu hỏa, bức tượng Lenin mặc áo vét phanh ngực, cây cối tràn ngập
màu xanh non đầu xuân. Cảnh quay từ xa cho thấy một chiếc xe buýt đang
quanh co đi tới, gập ghềnh lên xuống và dần dần hiện ra cả một đoàn xe
buýt. Đoàn xe dừng lại trước khu tập thể và thoạt nhìn, tưởng như hàng
trăm gã đàn ông có râu, mặc đồ đen và đội mũ giống nhau đang xuống xe,
đi tới đi lui. Nhìn kỹ lại thì họ thuộc đủ các độ tuổi, bao gồm cả những cậu
bé với mái tóc xoăn nhẹ. Và một chiếc xe buýt riêng chở toàn phụ nữ mang
khăn trùm đầu. Một cặp dân quân tự vệ với vẻ mặt sưng sỉa của những
người bị tước quyền sở hữu. Cảnh quay gần hơn cho thấy đại úy
Marchenko đang bắt tay và chào đón một người mà nét mặt ông ta đã bị bộ
râu che khuất.
“Cuốn băng này được Vanko quay năm ngoái,” Arkady nói.
Một cuộc diễu hành vô tổ chức với những lời thì thầm bằng tiếng Do
Thái và Anh Mỹ chật kín con đường, tràn lên vỉa hè, cố không đi quá xa
trước các vị trưởng lão với bộ râu rậm tỏa ra như những sợi vải bị xổ. Họ
tới từ Israel và New York, Yakov lên tiếng, đó là nơi hiện tại những người
Do Thái từng sống ở Chernobyl chuyển đến. Hình ảnh bị rung nhẹ lúc
Vanko chạy lên phía trước. Chuyển tới cảnh quay trong boong-ke nơi đặt
quan tài của giáo trưởng. Giáo trưởng Nahum của Chernobyl, Yakov thuyết
minh. Giáo trưởng Nahum là kiểu người thấy Chúa ở mọi nơi. Ngôi mộ bị
đám khách thăm viếng vây quanh, dõi theo một ông già như bị mắc chứng
viêm khớp đang tháo giày và ồ lên thích thú lúc ông ta bước vào. Yakov nói
một quan tài là của giáo trưởng Nahum, cái còn lại là của cháu ông ta, cũng
là một giáo trưởng. Arkady nhớ lại không gian trong hầm mộ chật chội đến
thế nào nhưng nó vẫn đang nuốt từng người, từng người, đi chân đất với
biểu hiện như đi trong không khí. Một đám đông ngây ngất và kia rồi, ở
ngoài rìa, Bobby trong bộ đồ và mũ đen, nhưng không có râu để che giấu
vẻ mặt đau đớn.
Arkady tự hỏi những giáo trưởng khác đâu, còn sống hay đã chết, có thể
đáp ứng kỳ vọng hiện lên trên những khuôn mặt đang chờ đợi tới lượt mình
được vào không. Rất nhiều người mang theo một mảnh giấy và anh biết họ
muốn cầu xin gì: sức khỏe cho người bệnh, sự thanh thản cho người sắp
