CHỐNG DUHRING - Trang 104

có hạn. Tối cao và vô hạn - xét theo bẩm tính, sứ mệnh, khả năng và mục
đích lịch sử cuối cùng; không tối cao và có hạn - xét theo sự thực hiện cá
biệt và thực tế trong mỗi một thời điểm nhất định.
Về những chân lý vĩnh cửu thì cũng vậy. Nếu nhân loại đạt tới chỗ chỉ vận
dụng toàn những chân lý vĩnh cửu, những kết quả của tư duy có giá trị tối
cao và có quyền tuyệt đối nắm chân lý, thì điều đó có nghĩa là nhân loại đã
tới một điểm mà tính vô tận của thế giới tri thức đã cùng kiệt xét về mặt
hiện thực cũng như về mặt tiềm năng và như thế là đã thực hiện được cái
điều thần kỳ nổi tiếng là đếm được sự hằng hà vô số.
Nhưng, chẳng phải là vẫn có những chân lý được xác lập một cách vững
chắc đến mức là đối với chúng ta, mỗi một sự nghi ngờ chúng đều có nghĩa
là một sự điên rồ, đó sao? Như hai lần hai là bốn, ba góc của một hình tam
giác thì bằng hai góc vuông, thành Pari là ở Pháp, người ta không ăn thì
chết, v.v., đó sao? Như vậy, chẳng phải là vẫn có những chân lý vĩnh cửu,
những chân lý tuyệt đỉnh cuối cùng đó sao?
Cố nhiên là có. Theo phương pháp cũ mà mọi người đã biết từ lâu, chúng ta
có thể chia toàn bộ lĩnh vực nhận thức ra làm ba phần lớn. Phần thứ nhất
bao gồm tất cả những khoa học nghiên cứu về giới tự nhiên vô sinh và ít
nhiều có thể xử lý được bằng toán học: toán học, thiên văn học, cơ học, vật
lý học, hoá học. Nếu có người nào thích vận dụng những từ lớn vào những
sự vật rất đơn giản thì cũng có thể nói rằng một số kết quả của những khoa
học đó là những chân lý vĩnh cửu, những chân lý tuyệt đỉnh cuối cùng;
chính vì vậy mà người ta gọi đó là những khoa học chính xác. Nhưng hoàn
toàn không phải tất cả các kết quả đều như thế. Khi áp dụng những số biến
và mở rộng tính biến đổi của chúng đến số vô cùng nhỏ và số vô cùng lớn
thì toán học, thường vốn có đạo đức nghiêm khắc là thế, cũng đã sa vào tội
lỗi: nó đã cắn vào trái cây tri thức và điều đó đã mở đường cho nó đi đến
những thành tựu hùng vĩ nhất, nhưng đồng thời cũng mở đường cho nó đi
đến những sai lầm. Trạng thái trinh tiết của giá trị tuyệt đối, của sự chứng
minh không thể bác bỏ được của tất cả cái gì là toán học đã vĩnh viễn đi
vào quá khứ; thời đại của những bất đồng đã đến, và chúng ta đi tới chỗ là
phần lớn những người dùng tính vi phân hay tích phân, không phải vì họ