CHỐNG DUHRING - Trang 13

Song, làm điều đó một cách có hệ thống và trong từng lĩnh vực riêng biệt
thì đó là một công việc khổng lồ. Không những lĩnh vực phải nắm thì hầu
như vô tận, mà trên toàn bộ lĩnh vực đó, bản thân khoa học tự nhiên cũng
đang trải qua một quá trình đảo lộn mạnh mẽ đến mức một người bỏ hết thì
giờ nhàn rỗi của mình ra để làm việc ấy cũng không thể nào theo dõi xiết
được. Nhưng từ khi Các Mác qua đời, thời giờ của tôi phải ngừng công
việc nghiên cứu của tôi lại. Lúc bấy giờ tôi đành tạm bằng lòng với những
phác thảo đã đưa ra trong sách này và đợi sau này có dịp thì sẽ tập hợp và
công bố những kết quả đã thu nhận được, có thể là cùng một lúc với những
bản thảo toán học rất quan trọng do Mác để lại[8].
Tuy nhiên, cũng có thể là tiến bộ của khoa học tự nhiên lý thuyết sẽ làm
cho đại bộ phận hoặc toàn bộ công trình của tôi trở thành thừa, bởi vì chỉ
một sự cần thiết phải sắp xếp lại những phát hiện thuần tuý có tính chất
kinh nghiệm, đã chất đống lại rất nhiều, cũng buộc nhà kinh nghiệm chủ
nghĩa ngoan cố nhất phải ngày càng nhận thức được tính chất biện chứng
của các quá trình tự nhiên. Những sự đối lập cứng nhắc cũ, những ranh giới
dứt khoát và không thể vượt qua được ngày càng biến mất. Từ khi biến
được bản thân những chất khí "thật" cuối cùng thành chất lỏng, trong đó
hình thức giọt và hình thức khí là không phân biệt, thì những trạng thái kết
tụ đã mất hết mọi tàn dư cuối cùng của tính tuyệt đối trước kia của chúng.
Khi thuyết khí động học xác lập được rằng trong các chất khí hoàn hảo, với
một nhiệt độ như nhau, bình phương của tốc độ chuyển động của các phân
tử khí riêng biệt đều tỷ lệ nghịch với trọng lượng phân tử, - thì bản thân
nhiệt cũng được liệt trực tiếp vào hàng những hình thức vận động có thể đo
được trực tiếp với tính cách là những hình thức vận động, chỉ được hiểu là
định luật bảo toàn năng lượng, là biểu hiện nói lên rằng sự vận động là
không thể tiêu diệt và không thể tạo ra được, nghĩa là chỉ được hiểu về mặt
số lượng thôi, thì bây giờ biểu hiện hạn chế, tiêu cực ấy ngày càng nhường
chỗ cho biểu hiện tích cực của sự chuyển hoá năng lượng, trong đó lần đầu
tiên người ta thừa nhận nội dung chất lượng của quá trình, và trong đó ký
ức cuối cùng về đấng tạo hoá siêu nhân không còn nữa. Ý kiến cho rằng số
lượng của sự vận động (cái gọi là năng lượng) không thay đổi khi nó