CHỐNG DUHRING - Trang 216

bộ sự phát triển kinh tế, chính trị và trí tuệ của chúng ta là một trạng thái
trong đó chế độ nô lệ cũng hoàn toàn cần thiết giống như nó được tất cả
mọi người thừa nhận. Theo ý nghĩa đó, chúng ta có quyền nói rằng: không
có chế độ nô lệ cổ đại, thì không có chủ nghĩa xã hội hiện đại.
Thật là rẻ tiền khi dùng những câu nói chung chung để đi chống chế độ nô
lệ.v.v.. và đem trút sự phẫn nộ có tính chất đạo đức cao cả lên những hiện
tại nhục nhã như thế. Khốn nỗi, sự phẫn nộ đó không nói lên được cái gì
khác hơn là nhưng điều mà tất cả mọi người đều biết, cụ thể là : các thể chế
cổ đại ấy không còn phù hợp với những trạng thái hiện nay của chúng ta
nữa, cũng như với những tình cảm của chúng ta do những trạng thái ấy
quyết định. Nhưng điều đó không nói cho chúng ta biết gì cả về việc các
thể chế ấy đã phát sinh như thế nào, tại sao chúng lại tồn tại, và chúng đã
đóng vai trò gì trong lịch sử. Và một khi chúng ta đã nói đến vấn đề này, thì
chúng ta bắt buộc phải nói rằng trong hoàn cảnh lúc bấy giờ, sự thiết lập
chế độ nô lệ là một tiến bộ lớn, dù cho nói như thế có vẻ là rất mâu thuẫn
và rất tà đạo. Bởi vì không thể phủ nhận cái sự thật là loài người bắt đầu từ
thú vật, gần như có tính chất thú vật, để thoát ra khỏi tình trạng dã man.
Các công xã cổ, ở nơi nào chúng vẫn tiếp tục tồn tại, thì từ hàng nghìn năm
nay đều cấu thành cái cơ sở của hình thức nhà nước thô sơ nhất, tức là chế
độ chuyên chế phương đông, từ Ấn-độ cho đến nước Nga. Chỉ nơi nào mà
các công xã đó đã tan rã, thì các dân tộc mới tự mình tiến lên xa hơn nữa,
và sự tiến bộ đầu tiên của họ về kinh tế là ở chỗ nâng cao và phát triển sản
xuất hơn nữa bằng lao động nô lệ. Vấn đề đã rõ ràng là chừng nào mà lao
động của con người còn ít hiệu suất đến nỗi ngoài số tư liệu sinh hoạt cần
hiết ra nó chỉ cung cấp được một số dư ít ỏi, thì việc phát triển các lực
lượng sản xuất, mở rộng buôn bán, phát triển nhà nước và pháp luật, xây
dựng nghệ thuật và khoa học chỉ có thể thực hiện được nhờ một sự phân
công lao động tăng lên, sự phân công này tất nhiên phải dựa trên nền tảng
một sự phân công lao động giữa quần chúng làm công việc lao động chân
tay đơn giản, và một số ít người có đặc quyền làm công việc lãnh đạo lao
động, thương nghiệp công việc Nhà nước, và sau này, những công việc
nghệ thuật và khoa học. Hình thức đơn giản nhất, hình thành một cách tự