CHỐNG DUHRING - Trang 305

như vậy, ông vạch ra rằng trái với những lời nói rỗng tuếch về khả năng
hoàn thiện đến vô cùng tận của con người mỗi giai đoạn lịch sử đều không
những có con đường đi lên mà còn có con đường đi xuống của nó, và ông
cũng áp dụng ý kiến ấy vào tương lai của toàn thể nhân loại. Giống như
Kant đã đưa cái tư tưởng về sự diệt vong sau này của trái đất vào khoa học
tự nhiên, Fourier cũng đem tư tưởng về sự diệt vong sau này của loài người
vào trong quan niệm về lịch sử.
Trong khi ở Pháp cơn bão táp cách mạng đang quét sạch đất nước thì ở
nước Anh cũng diễn ra một cuộc đảo lộn ít ồn ào hơn, nhưng không phải vì
thế mà kém mạnh mẽ hơn. Hơi nước và máy công cụ mới đã biến công
trường thủ công thành đại công nghiệp hiện đại và do đó đã cách mạng hoá
toàn bộ nền móng của xã hội tư sản. Tiến trình phát triển uể oải của thời kỳ
công trường thủ công biến thành một thời kỳ bão táp và tiến công thật sự
trong sản xuất. Sự phân chia xã hội thành những nhà đại tư bản và những
người vô sản không có của diễn ra với một tốc độ ngày càng nhanh; giữa
hai giai cấp ấy thì thay cho tầng lớp trung gian ổn định trước kia, giờ đây
người ta thất xuất hiện những đám thợ thủ công và tiểu thương không ổn
định, sống một cuộc sống rất bấp bênh và hình thành một bộ phận lưu động
nhất trong dân cư. Phương thức sản xuất mới đó đang còn ở vào giai đoạn
đầu của con đường đi lên của nó; nó vẫn còn là phương thức sản xuất bình
thường, duy nhất có thể có trong điều kiện lúc bấy giờ. Thế mà lúc ấy nó
cũng đã gây ra những tệ hại xã hội rõ ràng: sự chen chúc của một đám dân
cư không nhà không cửa trong những căn nhà ổ chuột tồi tệ nhất ở các
thành phố lớn; sự tan rã của mọi mối liên hệ do quá khứ để lại về nguồn
gốc, của sự phụ thuộc có tính chất gia trưởng của gia đình; lao động quá
mức, đặc biệt là đối với phụ nữ và trẻ em, với một mức độ kinh khủng; sự
bại hoại đạo đức có tính chất đông đảo của giai cấp lao động đột nhiên bị
ném vào những điều kiện hoàn toàn mới. Chính giữa lúc ấy một chủ xưởng
29 tuổi xuất hiện với tư cách là nhà cải cách, một người có tính tình giản dị
ngây thơ đến cao thượng, đồng thời cũng là một người bẩm sinh có tài lãnh
đạo hiếm có. Robert Owen đã tiếp thu học thuyết của các nhà duy vật khai
sáng cho rằng tính cách của con người, một mặt, là sản phẩm của cơ thể