CHỐNG DUHRING - Trang 306

bẩm sinh của con người, và mặt khác, là sản phẩm của hoàn cảnh xung
quanh con người trong suốt cuộc đời của họ, nhất là trong thời kỳ phát triển
của họ. Phần đông những bạn đồng nghiệp cùng địa vị xã hội với ông đều
chỉ coi cuộc cách mạng công nghiệp là một sự lộn xộn và hỗn loạn thuận
tiện cho việc buông câu nước đục và phát tài mau chóng. Robert Owen đã
thấy đó là cơ hội tốt để thực hiện cái tư tưởng của mình và do đó mà đem
trật tự trở lại cho tình trạng hỗn loạn. Ở Manchester, với tư cách là giám
đốc một xưởng hơn 500 công nhân, ông đã thử áp dụng tư tưởng ấy một
cách thắng lợi; từ năm 1800 đến 1829, ông điều khiển một xưởng kéo sợi
lớn ở New Lanark tại Scotland với tư cách là giám đốc và là cổ ddông; ở
đây ông cũng hành động lớn hơn và với một kết quả khiến ông nổi tiếng ở
châu âu. Số dân trong xưởng New Lanark, dần dần tăng lên đến 2500
người, lúc đầu gồm những thành phần hết sức hỗn tạp và phần lớn rất bại
hoại về mặt đạo đức, đã được ông biến thành một khu cư dân hoàn toàn
kiểu mẫu, trong đó không còn nạn say rượu, cảnh sát, toàn án hình, kiện
cáo, tổ chức tế bần, và hoạt động từ thiện nữa. Và ông đã đạt được điều đó,
chỉ là vì ông đã để công nhân sống trong những điều kiện xứng đáng với
phẩn cách của con người hơn và đặc biệt là đã quan tâm đến việc giáo dục
tốt thế hệ đang lớn lên. ông là người đã nghĩ ra việc tổ chức các trường mẫu
giáo và lần đầu tiên đã áp dụng chúng ở New Lanark. Trường mẫu giáo
nhận những trẻ em từ hai tuổi trở lên, ở đó chúng vui chơi thích thú đến nỗi
khó mà bảo chúng về được. Trong khi những người cạnh tranh với ông bắt
công nhân làm mỗi ngày từ 13 đến 14 giờ thì thời gian lao động trong
xưởng New Lanark không quá 10 giờ rưỡi. Còn khi cuộc khủng hoảng
bỗng buộc đình chỉ công việc mất bốn tháng thì công nhân vẫn tiếp tục lĩnh
tiền công đầy đủ. Thế nhưng xưởng vẫn tăng giá gấp đôi giá trị của mình
và cho đến lúc ngừng hẳn, xưởng vẫn luôn luôn đem lại cho những kẻ sở
hữu nó rất nhiều lợi nhuận.
Nhưng tất cả những điều đó chưa làm cho Owen vừa lòng. Theo con mắt
nhận xét của ông, điều kiện sinh sống mà ông đã tạo ra cho công nhân của
ông, còn xa mới xứng đáng với nhân phẩm con người. ông nói:
"Những người ấy là nô lệ của tôi",