CHỐNG DUHRING - Trang 318

mọi việc đều thay đổi. Tư liệu sản xuất cũng như sản phẩm của người sản
xuất nhỏ cá thể ngày càng mất giá trị; anh ta chẳng còn cái gì khác ngoài
việc đi làm thuê cho nhà tư bản. Lao động làm thuê, trước kia là một ngoại
lệ và là một nghề làm thêm, nay trở thành thông lệ và là hình thức cơ bản
của toàn bộ nền sản xuất; trước kia là một công việc phụ thì nay nó đã biến
thành hoạt động duy nhất của công nhân. Người công nhân làm thuê tạm
thời biến thành người công nhân làm thuê suốt đời. Hơn nữa số công nhân
làm thuê suốt đời lại tăng lên một cách khổng lồ do sự tan rã đồng thời của
chế độ phong kiến, việc giải tán các đoàn tuỳ tùng của bọn chúa phong
kiến, việc đuổi nông dân khỏi đất đai của họ, v.v... Sự tách rời giữa một bên
là những tư liệu sản xuất tập trung vào trong tay những nhà tư bản, và bên
kia là những người sản xuất bị đẩy đến chỗ không còn sở hữu gì nữa ngoài
sức lao động của mình, đã hoàn thành. Mâu thuẫn giữa sản xuất xã hội và
sự chiếm hữu tư bản chủ nghĩa biểu hiện ra thành sự đối kháng giữa giai
cấp vô sản và giai cấp tư sản.
Chúng ta đã thấy phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa đã thâm nhập vào
một xã hội gồm những người sản xuất hàng hoá, những người sản xuất cá
thể mà quan hệ xã hội giữa họ với nhau được thực hiện thông qua sự trao
đổi sản phẩm của họ. Nhưng mọi xã hội dựa trên nền sản xuất hàng hoá đều
có đặc điểm là trong xã hội ấy, người sản xuất mất hết quyền lực đối với
những quan hệ xã hội của chính bản thân họ. Mỗi người sản xuất cho bản
thân bằng những tư liệu sản xuất ngẫu nhiên có trong tay và để thỏa mãn
nhu cầu trao đổi của cá nhân mình. Không ai biết được rằng bao nhiêu sản
phẩm do mình sản xuất ra sẽ xuất hiện trên thị trường và bao nhiêu sản
phẩm ấy nói chung sẽ tìm được người tiêu thụ: không ai biết được rằng liệu
có tìm được một nhu cầu thực sự cho sản phẩm của mình hay không, liệu
có thu lại được chi phí sản xuất hay nói chung có thể bán được hay không.
Tình trạng vô chính phủ thống trị trong sản xuất xã hội. Nhưng sản xuất
hàng hóa, cũng như mọi hình thức sản xuất khác, có những qui luật riêng,
vốn có của nó và không thể tách rời với nó. Và những quy luật ấy tự mở
đường cho mình bất chấp tình trạng vô chính phủ ấy, ở ngay trong tình
trạng ấy và thông qua tình trạng ấy. Những quy luật ấy biểu hiện ra trong