CHỐNG DUHRING - Trang 62

chìm ngập trong ý niệm chung về tồn tại, mà lần đầu tiên chúng ta đạt tới
khái niệm thuần tuý về thời gian.
Nhưng so với sự lẫn lộn mà ông Đuy-rinh, cùng với cái quan niệm của ông
ta về trạng thái ban đầu đồng nhất với bản thân của thế giới, đã rơi vào, thì
tất cả những mâu thuẫn, những điều không thể có trên dây chỉ là trò trẻ con
thôi. Nếu thế giới đã có lần ở vào trạng thái tuyệt đối không xẩy ra một
biến đổi nào cả, thì làm thế nào mà nó lại có thể chuyển từ trạng thái đó
sang những sự biến đổi được? Cái tuyệt đối không có sự biến đổi nào, thêm
nữa, nó lại ở trong trạng thái ấy từ thời hết sức xa xưa, thì dù sao cũng
không thể tự nó thoát ra khỏi trạng thái ấy, chuyển sang trạng thái vận động
và biến đổi được. Như vậy là phải có một cái đẩy đầu tiên từ bên ngoài, từ
ngoài thế giới vào, làm cho nó vận động. Nhưng ai cũng biết rằng "cái đẩy
đầu tiên" chỉ là một cách nói khác để chỉ thượng đế mà thôi. ông Đuy-rinh
thuyết phục chúng ta là gạt bỏ sạch sành sanh thượng đế và thế giới bên kia
ra khỏi đồ thức vũ trụ của ông rồi, nhưng ở đây chính ông ta lại đem cả hai
trở lại - dưới một dạng tinh vi hơn và sâu sắc hơn - trong triết học về tự
nhiên.
Tiếp nữa, ông Đuy-rinh nói:
"Chỗ nào mà đại lượng là thuộc về một yếu tố bất biến của tồn tại thì ở đó
đại lượng vẫn cứ bất biến trong tính quy định của nó. Điều đó là đúng... đối
với vật chất và đối với lực cơ giới."
Tiện đây xin nói rằng câu thứ nhất là một kiểu mẫu quý giá về cái tài ba
hoa trong việc nêu những định đề trùng lắp của ông Đuy-rinh: chỗ nào mà
đại lượng không biến đổi thì nó vẫn y nguyên như cũ. Do đó, lực cơ giới,
một khi đã tồn tại trên thế giới thì vĩnh viễn vẫn như thế. Chúng ta chưa nói
rằng, trong chừng mực điều đó là đúng thì triết học Descartes cũng đã biết
và đã nói đến điều đó cách đây gần ba trăm năm rồi; rằng trong khoa học tự
nhiên, thuyết bảo tồn năng lượng đã thịnh hành khắp nơi từ hai mươi năm
nay rồi; rằng khi hạn chế điều đó trong phạm vi lực cơ giới thì ông Đuy-
rinh chẳng cải tiến nó thêm được chút nào cả. Nhưng như thế thì vào cái
thời trạng thái không biến đổi, lực cơ giới nằm ở đâu? ông Đuy-rinh vẫn
một mực không chịu trả lời câu hỏi ấy.