CHỐNG DUHRING - Trang 75

thành nước đá thì nhiệt lượng trước đây bị ràng buộc bây giờ được giải
phóng, nghĩa là có thể cảm thấy được và có thể đo được về mặt là nhiệt.
Khi hơi nước đọng lại và khi nước đông lại thì chính sự giải phóng nhiệt đó
là nguyên nhân khiến cho hơi nóng 100o chỉ dần dần biến thành nước và
nước ở điểm đông lạnh chỉ dần dần đông lại thành nước đá. Sự thực là như
thế. Bây giờ thử hỏi: trong khi nhiệt ở trạng thái bị ràng buộc thì nó ra sao?.
Thuyết cơ học về nhiệt - theo đó, nhiệt là sự rung động hoặc nhiều hoặc ít -
tuỳ theo nhiệt độ và trạng thái kết tụ - của những phân tử nhỏ nhất của vật
thể hoạt động về mặt lý (phân tử), một sự rung động trong những điều kiện
nhất định có thể chuyển hoá thành bất cứ một hình thức vận động nào khác,
- giải thích vấn đề nói trên bằng cách nói rằng nhiệt mất đi hoàn thành một
công nhất định, đã chuyển thành công. Trong lúc nước đá tan thì sự kết hợp
chặt chẽ vững chắc giữa các phân tử khác nhau mất đi và biến thành một sự
kết hợp lỏng lẻo; trong lúc nước bốc thành hơi ở điểm sôi thì xuất hiện một
trạng thái trong đó các phân tử cá biệt không gây một ảnh hưởng nào đáng
kể đối với nhau, và do tác động của nhiệt thậm chí lại còn tản mát đi khắp
các ngả nữa. Đồng thời rõ ràng các phân tử cá biệt của một vật thể ở trạng
thái khi thì có năng lượng lớn hơn nhiều so với khi ở trạng thái lỏng và ở
trạng thái lỏng thì có năng lượng lớn hơn nhiều so với khi ở trạng thái rắn.
Do đó nhiệt bị ràng buộc không mất đi, nó chỉ chuyển hoá và mang hình
thức sức căng của phân tử. Một khi điều kiện trong đó các phân tử cá biệt
có thể duy trì được sự tự do tuyệt đối hay tương đối ấy đối với nhau không
còn nữa, nghĩa là một khi nhiệt độ hạ xuống dưới mức thấp nhất là 100o,
hoặc là 0o , thì sức căng ấy bị giãn ra, các phân tử lại ép vào nhau với một
lực ngang với lực trước kia làm cho chúng tách rời nhau; nhưng lực ấy mất
đi chỉ là để xuất hiện trở lại thành nhiệt, hơn nữa là với một lượng bằng
đúng lượng đã bị ràng buộc trước kia. Đương nhiên, cách giải thích như
vậy cũng chỉ là một giả thuyết; giống như toàn bộ thuyết cơ học về nhiệt, vì
cho đến nay, chưa ai trông thấy một phần tử, chứ đừng nói trông thấy một
phân tử đang rung động nữa. Vì vậy cách giải thích ấy chắc là còn đầy
thiếu sót, cũng giống như toàn bộ học thuyết hãy còn rất mới ấy, nhưng ít
nhất nó cũng có thể giải thích được quá trình đó mà không hề mâu thuẫn