bản năng tầm thường, những bản năng này công với một tính khí tất nhiên
là vui tươi nhờ thể chất cường tráng của cụ, đã đóng vai trò thay thế cho trái
tim một cách khá thỏa đáng và làm hài lòng được mọi người nói chung. Cụ
có ba đời vợ, tất cả đã mất từ lâu ; hai mươi người con, đa số cũng đã trở về
với bụi đất ở mọi lứa tuổi, từ khi còn nhỏ hoặc lúc đã trưởng thành. Mọi
người chắc sẽ cho rằng bấy nhiêu đau thương ấy hẳn đã đủ nhuốm đi
nhuốm lại thấm đẫm một màu đen tối vào bất kỳ một tâm tính nào tươi vui
nhất. Nhưng đối với vị Phó Thanh tra già của chúng ta thì lại không thế.
Một cái thở dài gọn là đủ để cất đi toàn bộ gánh nặng của những kỷ niệm
sầu muộn ấy. Chỉ trong chốc lát, ông cụ đã lại sẵn sàng vui đùa như bất kỳ
đứa trẻ nào : hồn nhiên hơn nhiều so với cậu thư ký văn phòng ông Giám
đốc, cậu này chỉ mới mười chín tuổi mà đã có vẻ là bậc đàn anh và trang
nghiêm hơn cụ.
Tôi thường chăm chú theo dõi và quan sát kỹ nhân vật già lão ấy. Có lẽ
cụ là kẻ đã kích thích sự tò mò của tôi mạnh mẽ hơn bất kỳ một kiểu người
nào khác mà tôi đã để ý đến. Quả thật cụ là một hiện tượng kỳ lạ hiếm có ;
về một phương diện nào đó, con người ấy thật là hoàn hảo ; về mọi phương
diện khác thì lại thật là trống rỗng, thật là hư ảo, thật là khó nắm bắt, như là
dạng phi thực thể tuyệt đối. Tôi đi đến kết luận rằng ông cụ không có hồn,
không có tim, không có óc ; như tôi đã nói, không có gì cả ngoài bản năng ;
thế nhưng, đồng thời, những mảnh chất liệu ít ỏi của tính cách của cụ lại
được lắp ghép vào nhau một cách khéo léo đến nỗi người ta không cảm
thấy khó chịu vì một sự khiếm khuyết nào đó, mà riêng tôi lại thấy vừa lòng
hoàn toàn với những gì tôi nhận thấy ở cụ. Có thể là người ta khó mà tưởng
tượng ra được là cụ sẽ tồn tại như thế nào đây trong thế giới bên kia, bởi vì
cụ có vẻ quá ư trần tục và duy khoái cảm. Nhưng chắc chắn là sự tồn tại của
cụ giữa cõi trần này, dù sẽ phải chấm dứt cùng với hơi thở cuối cùng của cụ,
đã được Thượng đế ban cho một cách không phải là không tử tế ; chẳng
phải có trách nhiệm tinh thần gì cao hơn những thú vật ngoài đồng ruộng ;
nhưng lại được hưởng những lạc thú nhiều hơn chúng, mà lại cũng nhận
