* *
Tiểu thuyết Jắc Vanhtrax là một thiên tự truyện vạch rõ quá trình lớn lên,
trưởng thành, đi theo cách mạng của bản thân Juyn Valex. Cho nên trước
hết nó là bức chân dung sinh động của Juyn Valex, cả về mặt thể chất lẫn về
mặt tính cách, về mặt tình cảm và tư tưởng, qua đó ta thấy rõ cả con người
Juyn Valex.
Ngày nay chúng ta nhận rõ tầm quan trọng lịch sử của cuộc cách mạng
Công xã Pari với những nhận định đánh giá của Mác, Ănghen, Lênin. Trong
lời mở đầu tác phẩm Nội chiến ở Pháp 1871 của Mác, Ănghen đã viết:
“Muốn biết chuyên chính vô sản là gì không?... Hãy nhìn vào Công xã Pari.
Chuyên chính vô sản là như thế”
[4]
. Thế nhưng, trong tập Người khởi nghĩa
viết vào cuối đời ông, Juyn Valex, ở phần kết thúc cuốn sách, đã viết:
“… Bây giờ tôi biết rằng... những cuộc nổi hung của quần chúng là
những tội ác của người lương thiện, và tôi không còn lo cho thanh danh của
tôi, ám khói và vấy máu.
Nó sẽ được thời gian rửa sạch, và tên tôi sẽ được trưng lên trong công
xưởng của những cuộc chiến tranh xã hội như tên của một người thợ đã
không lười biếng.
Những mối căm giận của tôi đã chết - tôi đã có được cái ngày của tôi.
Biết bao đứa trẻ khác đã bị đánh đập như tôi, biết bao cậu tú khác đã bị
đói, họ đi tới nghĩa trang mà tuổi thanh xuân của họ vẫn chưa được trả thù.
Còn như mày, mày đã tập hợp mọi nỗi nghèo khổ và đắng cay của mày
lại và mày đã dẫn đội tân binh của mày vào cuộc nổi loạn ấy nó là cuộc đại
liên minh của những đau khổ.
Mày còn phàn nàn gì nữa?...”
Juyn Valex - người chiến sĩ chiến đấu đến phút cuối cùng trên chiến lũy
của Công xã Pari, đã nghĩ như thế đó, hàng mười năm sau cuộc khởi nghĩa.
Những suy nghĩ nói lên khá rõ bản chất tư tưởng của ông. Điểm nổi bật lên
trên hết ở tư tưởng Juyn Valex là ông đi đến với cách mạng bằng cảm tính
của một con người bị chà đạp vì nghèo khổ, vì hành hạ nhiều hơn là bằng
một lý luận, một chủ nghĩa nào. Đã có lúc chàng thanh niên Jăc Vanhtrax
thét bảo kẻ khiêu khích anh: “...Tao có cả mười năm giận dữ trong gân cốt,
có máu nông dân trong mạch máu, có bản năng nổi loạn... Tao không muốn
