độc ác, nhưng tao cần thải đi những đòn mà tao đã phải chịu... Đừng có
đụng đến tao!...” Đến cái tuổi chín chắn hơn, khi được người ta giới thiệu
ra tranh cử nghị viện với tay chính khách tư sản già dặn, Juyn Ximông, Jăc
Vanhtrax đã thú thật: “Vậy tôi sẽ làm gì với khu ngoại ô Ăngtoan?... - bản
thân tôi sắp ném lên cân những lý thuyết chưa chín hẳn mà tôi chẳng khi
nào rảnh để cân nhắc chúng trong bàn tay kẻ không phục tùng của tôi. Tôi
chưa bao giờ có đủ tiền để mua các tác phẩm của Pruđông
[5]
. Tôi đã phải đi
mượn từng cuốn rời rạc để đọc vào ban đêm… Vậy là tôi mới chỉ biết một
nửa những điều phải biết, mà cũng chưa hẳn!” Ấy đấy, Juyn Valex, cũng
như một số khá đông lãnh tụ Công xã Pari, có chịu ảnh hưởng ít nhiều tư
tưởng của Pruđông và của Blăngki
[6]
, nhưng điều chủ yếu ở Juyn Valex là
ông làm cách mạng để trả thù cái xã hội đã tàn nhẫn đối với ông và đối với
những người nghèo khổ như ông.
Điều chắc chắn không chối cãi được là Juyn Valex đứng về phía dân
nghèo, đứng về phía những người bị đau khổ. Ngay từ hồi nhỏ cậu bé Jăc
Vanhtrax đã ưa gần gụi nhân dân lao động “cậu đã có khuynh hướng muốn
làm thợ như chú Jôdép thợ mộc hay như bác Fabrơ thợ chữa giày, hoặc làm
nông dân, làm người chăn bò như những các cô chị em họ ở quê hương”.
Lớn lên, sống ở Pari, chàng thanh niên Jăc Vanhtrax cũng tiếp xúc nhiều với
công nhân, anh muốn khoác chiếc áo bludơ của họ, và chính những lời
khuyên của một người thợ già đã tác động sâu sắc đến tư tưởng của anh.
Thậm chí có lần anh đã dũng cảm khước từ cuộc hôn nhân với một người
con gái đẹp rất yêu thương anh, chỉ vì cô ta khinh những người nghèo khổ:
“Phải đấy - anh ta nói - tôi giận cô, - bởi vì cô đã dọi một tia nắng vào
bóng tối của tuổi thanh xuân tôi, và vì tôi khao khái yêu đương và hạnh
phúc. Nhưng tôi còn khao khát công lý hơn nhiều...”
Quả thật cái con người mập lớn, rậm râu, vụng về, tiếng nói oang oang
như lệnh vỡ, và hung hăng ưa đấm đá ấy lại là một con người rất nhạy cảm,
có trái tim rất thắm thiết. Chú bé Jăc Vanhtrax đã từng khóc nức nở khi con
chó Miêcza chết và chủ muốn đem chôn nó tử tế chứ không vứt xác nó vào
đống rác như bố mẹ bảo làm. Chú càng thương xót biết mấy cô bé Luy-dét
đáng yêu mới mười tuổi đầu mà chết vì đau khổ, vì roi vọt của người bố tàn
nhẫn. Rõ ràng trái tim, tâm hồn của Juyn Valex là ở về phía những người
nghèo khổ, những người bị áp bức. Ông nói: “Tôi yêu những ai đau khổ,
