được lắm. Mẹ muốn ít ra con cũng có những tối vui của con. Con hãy đi
gặp bạn bè của con; con hãy đến chơi nhà Matútxanh.”
Tôi gặp lại Matútxanh trong một căn buồng ở xóm La-tinh, nơi anh ở với
một người lớn hơn anh mười tuổi, một người Jacôbanh
[92]
cho một tờ báo cộng hòa. Ông đang soạn một cuốn sử về thời kỳ Quốc
ước
[93]
.
Ông đọc cho Matútxanh viết.
Họ đang trò chuyện với nhau, vẻ nghiêm trang. Họ đón tiếp tôi vồn vã,
nhưng rồi họ lại tiếp tục câu chuyện.
Những câu họ nói nghe như tiếng sắt thép:
“Một nhà bảo phải đồng thời là một chiến sĩ.” -”Phải có một thanh gươm
ở bên ngòi bút” - “Sẵn sàng nhỏ máu vào nghiên mực” - “Có những giờ
phút nghiêm trọng trong cuộc đời các dân tộc.”
Matútxanh và ông bạn nhà báo của anh, như chúng tôi gọi ông ta, cho tôi
mượn những quyển sách mà tôi đem đi hôm thứ năm. Tới chủ nhật sau, tôi
không còn là tôi nữa.
Tôi đã đi vào lịch sử cuộc Cách mạng.
Người ta vừa mở ra trước mặt tôi một quyển sách trong đó có nói về bần
cùng và đói khát, trong đó tôi thấy diễu qua những bộ mặt làm tôi nhớ đến
chú Jôdép hoặc chú Sađơna, những người thợ mộc với chiếc compa mở
rộng ra làm vũ khí, và những nông dân cầm chĩa sắt có vấy máu ở đầu răng.
Có những phụ nữ đi tấn công Vécxay, vừa đi vừa hét lên là bà Vêtô
[94]
làm nhân dân đói; và ngọn giáo có xiên ổ bánh mì đen - một lá cờ - đâm
thủng các trang sách và chọc vào mắt tôi.
Chính vì thấy rằng họ là những người bình thường như ông bà tôi, và có
những bàn tay chằng chịt sẹo như các chú bác tôi; chính vì thấy những phụ
nữ giống nhau như những người đàn bà nghèo khổ mà chúng ta cho một xu
ở ngoài phố, và trông thấy cùng đi với họ có những đứa bé mà họ nắm cổ
tay dắt đi; chính vì nghe thấy họ nói như tất cả mọi người, như bác Fabrơ,
như mẹ Vanhxăng, như tôi; chính những cái đó đã tác động đến tôi, và làm
tôi xao xuyến từ gan bàn chân tới đầu ngọn tóc.
Lần này thì không còn là tiếng La-tinh nữa. Họ nói: “Chúng tôi đói!
Chúng tôi muốn tự do!”
