Ôi chao! Đảo vắng, thú dữ, những trận mưa triền miên, động đất, da thú,
dù che, vết chân người rừng, các cuộc đắm tầu, các cơn bão táp, những mọi
ăn thịt, - nhưng không có học bài tối nay!
Tôi rét run suốt cả ngày. Nhưng tôi không còn cô độc nữa; tôi có Cruydôê
và Văngđrơđi làm bạn. Từ lúc này trở đi, trong trí tưởng tượng của tôi đã có
một góc trời xanh biếc, trong cuộc đời tẻ ngắt của một đứa bé bị đánh đập
nhiều đã có chất thơ của mơ ước, và trái tim tôi căng buồm tới những xứ sở
ở đó người ta đau khổ, lao động, nhưng tự do.
Biết bao lần tôi đã đọc đi đọc lại chuyện Rôbanhxông ấy!
Tôi cố tìm để biết quyển sách đó của ai; sách của một học sinh lớp bốn,
anh ta còn giấu vô khối quyển khác nữa trong ngăn bàn của anh; có quyển
Rôbanhxông Thụy Sĩ, Truyện ngắn của Thầy tu Smít, Cuộc đời của
Cáctútsơ, có tranh khắc.
Đến đây đời tôi có một hành vi mà tôi có thể giấu đi. Nhưng không! Hôm
nay, chỉ hôm nay thôi, tôi mới nói điều bí mật của tôi ra, như một người hấp
hối gọi ông chưởng lý tới, thú nhận với ông ta một tội ác. Tôi thật đau lòng
mà viết lời thú tội này, nhưng tôi phải làm vì danh dự của gia đình tôi, vì
tôn trọng sự thật, vì Ngân hàng nước Pháp, vì bản thân tôi.
Tôi đã giả mạo giấy tờ! Nỗi sợ bị tù đầy, niềm lo làm thất vọng bố mẹ tôi
vốn yêu quí tôi, ai cũng biết đấy, tất cả đã đặt lên trán thằng giả mạo giấy tờ
là tôi một cái mặt nạ bí hiểm không một bàn tay nào có thể dứt ra được.
Nay tôi tự tố cáo mình, và tôi sẽ nói trong hoàn cảnh nào tôi đã giả mạo
giấy tờ, tôi đã đi tới điều hổ thẹn ấy như thế nào, và tôi bước vào con đường
nhục nhã đó một cách trắng trợn ra sao.
Những tranh khắc! - Cuộc đời của Cáctútơ, Truyện ngắn của thầy tu
Smít, cuộc phiêu lưu của Rôbanhxông Thụy sĩ!... một thằng bạn của tôi, -
mười ba tuổi, tóc đỏ, - có tất cả các thứ đó.
Nó đồng ý cho tôi mượn những sách ấy với điều kiện bất lương: tôi nhận
các điều kiện đó... Tôi còn nhớ là tôi không hề lưỡng lự.
Đây là cơ sở của cuộc mặc cả bỉ ổi:
Ở trường trung học Xanh-Êchiên, cũng như ở khắp mọi nơi, người ta
thường cấp giấy miễn phạt. Thầy tôi có quyền cấp giấy tờ đó cả ở những
lớp khác lớp của thầy tôi vì cứ nửa tháng một lần, thầy tôi lại đi coi học tại
