đồng chí sẽ mất cha. Mọi gánh nặng sẽ đè lên vai những người đàn bà,
những người mẹ già, vợ trẻ... Chúng tôi biết các đồng chí đều là người can
đảm. Các đồng chí đều vui sướng và tự hào vì được hy sinh vì nghĩa lớn.
Nhưng các đồng chí không phải chỉ có một thân một mình trên đời này. Còn
có nhiều người khác cần đến các đồng chí.
Cảnh này làm cho Marius xúc động, thức tỉnh anh. Trong tâm trí anh chỉ
có một ý nghĩ là chết nhưng anh cũng mơ màng nghĩ rằng trong khi mình
sắp chết chẳng có ai ngăn cấm mình không được cứu người khác. Anh cất
tiếng:
- Enjolras và Combeferre nói đúng. Không cần sự hy sinh vô ích. Chúng
ta hãy nhanh lên! Combeferre đã nói những lời quyết định. Trong số các
đồng chí, ai là người có gia đình, có cha mẹ, có vợ con, có em dại phải
nuôi... hãy bước ra.
Không một ai cả. Marius lặp lại:
- Những người có vợ con và gánh nặng gia đình, bước ra khỏi hàng ngũ!
Marius có uy tín lớn, dẫu Enjolras vẫn là người chỉ huy nhưng Marius
lại là cứu tinh của chiến lũy. Enjolras thét:
- Tôi ra lệnh!
Marius nói:
- Tôi van các đồng chí!
Lời nói của Combeferre làm cho họ nao nao, lệnh của Enjolras khiến họ
lung lay và câu van xin của Marius khiến họ xúc động. Thế là đám người
anh dũng ấy bắt đầu tố cáo nhau. Và cuộc đấu tranh hiếm có ấy nổ ra. Đấu
tranh để khỏi bị đẩy ra ngoài cái chết. Đấu tranh nhường sự sống cho người
khác, giành cái chết cho mình. Courfeyrac thúc giục:
