trí tuệ cần thiết đối với quá trình tư duy; nó giúp chúng ta hiểu rõ những quá
trình kinh tế đang thực sự diễn ra quanh ta. Nhưng thật may là, phải nói
ngay như thế, cuộc sống không bao giờ ngừng nghỉ. Không bao giờ có một
nền kinh tế đứng yên; thay đổi, chuyển động, tạo mới diễn ra thường xuyên;
những điều bất ngờ luôn xuất hiện. Bao giờ cũng có những ngành sản xuất
bị đóng cửa hay giảm sản lượng vì nhu cầu sụt giảm, trong khi những
ngành khác lại xuất hiện hoặc mở rộng sản xuất. Chỉ cần nghĩ đến vài chục
năm gần đây chúng ta cũng có thể liệt kê được rất nhiều ngành công nghiệp
mới như công nghiệp ô tô, máy bay, điện ảnh, sợi nhân tạo, đồ hộp, phát
thanh. Những ngành công nghiệp này xuất hiện đang sử dụng hàng triệu lao
động. Một số xuất phát từ những ngành bị đóng cửa, nhưng phần đông là từ
những ngành mà sự cải tiến về công nghệ tạo điều kiện cho người ta giảm
bớt nhu cầu về nhân lực.
Đôi khi sự thay đổi trong tương quan giữa các lĩnh vực sản xuất diễn ra
chậm chạp đến nỗi không có người công nhân nào phải chuyển sang công
việc mới; và chỉ có những người trẻ tuổi, những người mới bắt đầu lao vào
kiếm sống, mới tìm công ăn việc làm trong những ngành nghề đang mở
rộng hay vừa xuất hiện. Nhưng, nói chung, trong hệ thống tư bản chủ nghĩa,
với sự cải thiện nhanh chóng điều kiện sống của con người, sự tiến bộ diễn
ra nhanh đến mức nó buộc người ta phải liên tục thích ứng. Hai trăm năm
trước, sau khi học được một nghề gì đó, người thanh niên có thể hi vọng
sống với nghề đó suốt đời mà không phải sợ thái độ bảo thủ như thế sẽ làm
hại anh ta. Hiện nay mọi sự đã khác. Người công nhân cũng phải thích ứng
với hoàn cảnh đang đổi thay, phải bổ sung kiến thức hoặc học thêm những
điều mới. Anh ta buộc phải rời bỏ những ngành nghề không cần nhiều lao
động như cũ nữa, và tham gia vào những ngành nghề mới xuất hiện hoặc
cần nhiều công nhân hơn trước. Nhưng ngay cả khi anh ta vẫn làm công
việc cũ thì khi hoàn cảnh đòi hỏi, anh ta cũng phải học thêm kĩ năng mới.
Tất cả những yếu tố trên tác động tới người lao động thông qua việc
thay đổi tiền lương. Nếu xí nghiệp trong một ngành nào đó cần ít công nhân
