ngay lập tức hay tiến hành trưng cầu dân ý dân chúng địa phương trước khi
"trao trả" thì cũng thế. Vì thật khó mà nghi ngờ kết quả của một cuộc bỏ
phiếu thực sự tự do sẽ khác đi. Chính quyền của người châu Âu ở các nước
thuộc địa hải ngoại chẳng thể hi vọng vào sự chấp thuận của dân chúng địa
phương.
Giải pháp triệt để như thế, nếu không dẫn tới tình trạng vô chính phủ
hoàn toàn, thì cũng dẫn tới những cuộc xung đột kéo dài trong những khu
vực mà người châu Âu sẽ rút đi. Có thể khẳng định mà không sợ sai là cho
đến nay dân chúng địa phương chỉ mới học được những thói xấu chứ chưa
học được tính tốt của người châu Âu. Đấy không phải là lỗi của dân chúng
những nước thuộc địa mà là lỗi của những kẻ chinh phục châu Âu, những
người chỉ dạy người ta toàn những chuyện xấu xa. Họ đã mang đến các
nước thuộc địa đủ mọi thứ vũ khí và thiết bị phá hoại, họ đã đưa đến đấy
những công dân xấu xa và ác độc nhất rồi giao chức vụ hoặc phong quân
hàm cho chúng, họ đã dùng mũi kiếm để dựng lên chính quyền thuộc địa
mà sự dã man, khát máu có thể sánh ngang với hệ thống độc tài của những
người Bolshevik. Người châu Âu chẳng nên ngạc nhiên nếu như những thói
hư tật xấu mà họ mang tới thuộc địa bây giờ đã cho ra trái đắng. Dù thế nào
thì họ cũng không có quyền lên giọng đạo đức giả mà phàn nàn về tính
trạng luân lí xã hội thấp kém của dân chúng thuộc địa. Nói rằng dân chúng
các nước thuộc địa chưa đủ trưởng thành để có thể hưởng tự do và họ cần
phải được những người cầm quyền châu Âu cầm roi dạy dỗ, ít nhất là một
vài năm nữa, trước khi họ có thể sống độc lập, là không thể chấp nhận
được. Chính cách "dạy dỗ" như thế phải chịu trách nhiệm, ít nhất là một
phần, về tình trạng khủng khiếp tại các nước thuộc địa, mặc dù chỉ sau khi
người châu Âu rút đi ta mới thấy rõ được toàn bộ hậu quả của nó.
Nhưng có thể người ta sẽ tiếp tục khẳng định rằng vì người châu Âu là
giống người cao quý hơn cho nên trách nhiệm của họ là không để xảy ra
tình trạng lộn xộn sau khi rời bỏ các nước thuộc địa, và vì vậy mà phải tiếp
tục giữ quyền cai trị - đấy chính là vì quyền lợi và hạnh phúc của nhân dân
