thương mại tự do trong nội thương và ngoại thương: kết quả của nền
thương mại tự do là sản xuất sẽ được bố trí ở những vùng có điều kiện
tương đối thuận lợi, còn những vùng không thuận lợi thì không được sử
dụng. Vốn và lao động sẽ chảy từ những vùng có điều kiện sản xuất ít thuận
lợi sang những vùng có điều kiện sản xuất thuận lợi hơn, hay nói chính xác
hơn là chảy từ những nước lâu đời hơn và có mật độ dân số cao hơn sang
những vùng có thể cung cấp những điều kiện sản xuất thuận lợi hơn.
Đối với các quốc gia châu Âu, sở hữu cả những khu vực định cư cũ ở
châu Âu lẫn lãnh thổ thuộc địa hải ngoại, thì điều này chỉ có nghĩa là họ đưa
một số cư dân ra ngoại quốc mà thôi. Ví dụ như nước Anh, một số đồng bào
của họ hiện sống ở Canada, Australia và Nam Phi. Những người di cư rời
khỏi nước Anh vẫn có thể giữ quyền công dân ở chính quốc. Nhưng nước
Đức thì lại khác. Người Đức di cư phải sống trên vùng lãnh thổ của nước
khác và giữa những người thuộc sắc tộc khác. Người đó trở thành công dân
nước khác, và có nhiều khả năng là con cháu người đó sẽ không còn liên hệ
với nước Đức nữa, và sau một, hai hoặc, nhiều lắm là ba thế hệ, quá trình
đồng hóa với dân ngoại tộc sẽ hoàn thành. Nước Đức gặp phải vấn đề là
phải có thái độ như thế nào trước việc một phần vốn và người dân của họ di
cư ra nước ngoài.
Không được lầm lẫn và cho rằng ở nửa cuối thế kỉ XIX, trong chính
sách thương mại, Anh và Đức phải đối diện với cùng một loại vấn đề. Đối
với Anh, vấn đề là có nên cho một số thần dân của họ di cư sang những
nước nằm trong Liên hiệp Anh hay không, và họ không tìm thấy bất kì lí do
nào để phải ngăn chặn việc di dân như thế. Đối với Đức, vấn đề lại là nên
có thái độ như thế nào trước việc người dân của họ di cư đến các nước
thuộc địa của Anh, Nam Phi và những nước khác, và có nhiều khả năng là
sau một thời gian những di dân này sẽ từ bỏ quốc tịch và dân tộc của mình
như hàng trăm ngàn, thậm chí hàng triệu người di dân trước đây. Đế chế
Đức không muốn chuyện đó. Vì vậy trong những năm 1860 và 1870 Đức
đã tiến gần đến chính sách thương mại tự do, thì cuối những năm 1870 lại
