Ceylon, cà phê từ Brazil hay đảo Java, đường từ Tây Ấn, thịt từ Australia
hay Argentina, bông từ Mĩ hay Ai Cập, vải da từ Ấn Độ hay Nga v.v. Đổi
lại, hàng hóa Anh quốc được đưa đến tất cả các vùng trên thế giới, đến cả
những làng xã và nông trại xã xôi và khó đến nhất. Sự phát triển như thế có
thể xảy ra và hình dung được chỉ bởi vì, song hành cùng với chiến thắng
của những nguyên lí tự do, người ta đã không còn phải lo âu về một cuộc
chiến tranh quy mô cực kì lớn sẽ lại nổ ra. Trong thời vàng son của chủ
nghĩa tự do, chiến tranh giữa các dân tộc da trắng được coi là câu chuyện
của thời quá khứ.
Nhưng thực tế đã diễn ra theo cách khác. Các tư tưởng và cương lĩnh
của chủ nghĩa tự do đã bị chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa dân tộc, chủ nghĩa
bảo hộ, chủ nghĩa đế quốc, chủ nghĩa quốc gia, chủ nghĩa quân phiệt, thế
chỗ. Trong khi Kant và Von Humboldt, Bentham và Cobden ca ngợi nền
hòa bình vĩnh cửu thì những người đại diện cho thời đại sau họ lại tán
dương không mệt mỏi chiến tranh, cả nội chiến lẫn trên trường quốc tế. Và
họ đã nhanh chóng thu được thành công. Kết quả là Thế chiến I đã nổ ra,
cuộc chiến tranh đã mang đến cho thời đại của chúng ta bài học về sự mâu
thuẫn giữa chiến tranh và phân công lao động.
4. Bình đẳng
Sự khác biệt giữa chủ nghĩa tự do trước đây và chủ nghĩa tự do tân thời
thể hiện rõ nhất và dễ thấy nhất trong cách họ xử lí vấn đề bình đẳng.
Những người theo phái tự do thế kỉ XVIII, được hướng đạo bởi những tư
tưởng của luật tự nhiên và thời đại Khai sáng, đòi quyền bình đẳng về chính
trị và dân sự cho tất cả mọi người vì họ cho rằng mọi người đều giống nhau.
Chúa sinh ra mọi người như nhau, phú cho họ những khả năng và tài năng
như nhau, phả vào tất cả mọi người cùng một hơi thở của Chúa. Tất cả
những khác biệt giữa người với người đều là nhân tạo, là sản phẩm của xã
hội, của con người - nghĩa là do những định chế nhất thời mà ra. Cái còn lại
