phải hành động chẳng khác gì các cá nhân riêng lẻ trong xã hội tư bản chủ
nghĩa. Nhưng ngay cả trong những trường hợp mà mâu thuẫn như thế quả
thật là có thì ta cũng không thể giả định rằng xã hội chủ nghĩa chắc chắn sẽ
luôn làm điều đúng, còn xã hội tư bản bao giờ cũng đáng phê phán nếu nó
làm một điều gì đó khác đi. Khái niệm năng suất là một khái niệm có tính
chủ quan và không thể là xuất phát điểm cho việc phê phán mang tính
khách quan.
Như vậy, chẳng nên mất thì giờ với suy tưởng của những kẻ mộng-mơ-
độc-tài của chúng ta. Trong ảo mộng của hắn ta, mọi người đều nóng lòng,
đều sẵn sàng thực hiện ngay lập tức và chính xác mệnh lệnh của hắn. Một
câu hỏi đáng được đặt ra là sự việc sẽ hiện ra như thế nào trong một xã hội
xã hội chủ nghĩa trên thực tế chứ không phải trong tưởng tượng. Giả định
cho rằng việc phân phối một cách đồng đều tổng sản phẩm hàng năm của
nền kinh tế tư bản chủ nghĩa cho tất cả các thành viên trong xã hội là đủ để
đảm bảo cuộc sống đầy đủ cho mỗi người, như những tính toán thống kê
đơn giản thường chỉ ra, là một giả định hoàn toàn sai. Xã hội xã hội chủ
nghĩa khó mà có thể gia tăng được mức sống của quảng đại quần chúng
theo cách này. Hi vọng có một cuộc sống thịnh vượng, thậm chí giàu có cho
tất cả mọi người chỉ có thể trở thành hiện thực nếu năng suất lao động trong
chế độ xã hội chủ nghĩa cao hơn năng suất lao động trong chủ nghĩa tư bản,
và hệ thống xã hội chủ nghĩa có thể tránh được những khoản chi tiêu lãng
phí, không hiệu quả.
Về khả năng tránh được lãng phí, có người nghĩ đến việc bãi bỏ những
chi phí liên quan đến việc tiêu thụ, cạnh tranh và quảng cáo sản phẩm. Rõ
ràng là trong chủ nghĩa xã hội sẽ không còn những chi tiêu như thế. Nhưng
không được quên rằng bộ máy phân phối xã hội chủ nghĩa cũng sẽ có chi
phí không phải là nhỏ, thậm chí còn lớn hơn là bộ máy trong chủ nghĩa tư
bản. Nhưng vai trò của những chi phí như thế không phải là yếu tố quyết
định trong việc thảo luận của chúng ta. Những người xã hội chủ nghĩa giả
định, thậm chí coi là đương nhiên, rằng năng suất lao động trong chủ nghĩa
