- Làm sao thế? Nghe nói quan về làng ta định bắt dân mở trường và
khai giếng thêm phải không? Sao lại bỏ bữa rượu? Thằng Kha nhà theo tôi
sang chợ ngoan lắm.
- Mở trường, khơi giếng! Ai bảo thế? Đình với giếng gì? Việc triều
đình nhà nước, u mày biết gì mà hỏi! Cất rượu đi!
Thầy Lý bỏ mặc vợ tưng hửng đang lủi thủi lấy lồng bàn đậy mâm
cơm để dành. Thầy đang lo đến cái tiền trình của tên Lý trưởng vừa bị quan
hạch là không đầy đủ bổn phận. Thầy càng ngẫm kỹ mấy câu quan vừa nói
ban nãy thì ra cái chân lý trưởng của thầy là bấp bênh. Nó như cái thế quả
trứng bị để ở đầu đẳng, sớm tối vỡ lúc nào không hay. Rồi thầy lại lẩn thẩn
nghĩ đến chuyện những chức phận ti tiểu lúc quên tạ ơn những vị đỡ đầu thì
bị quan thầy báo thù lại như thế nào... Nhưng không, thầy Lý nhớ rõ ràng
rằng thầy đã được quan Phủ ban cho thầy cái vinh dự bắc ghế đẩu ngồi gần
quan rong tư thất, sau khi quan đã rủ lòng thương nhận cho thầy cái phong
bì “lễ mọn” mà thầy khom khom mình cúi dâng lên bề trên bằng sự thành
kính của kẻ biết ơn và tạ được ơn. Thầy còn nhớ như in vào ruột những câu
của quan giảng dụ hôm đó vồn vã ôn tồn và những cách quan coi thầy như
là đầy tớ tay chân... Thầy Lý đưa tay qua trán, nhắm mắt lại, tưởng lại
những phút ấy mà thầy rạo rực cả người. Sướng quá, thầy tự hỏi mình rằng
cái số phận tầm thường của một người lý trưởng được hưởng những phút
như phút ấy độ mấy lần trong một đời? Thầy so sánh quan Phủ hôm ấy và
quan Phủ hôm nay sao khác hẳn đi? Không có lẽ quan nhiều việc đến nỗi
quên hẳn là mình đã tạ lễ? Phải, không có thể như thế được. Thầy lại cho
rằng hay tại mình tạ thiếu. Nhưng không, vì hôm đó, quan đã khen thầy
một câu: “Anh Lý người linh lợi lắm. Anh đưa túc số như thế này, tôi tiêu
nó thành được món”. Nếu thế thì là nghĩa lý gì, và nguy hiểm quá nhỉ! vì ai
còn biết manh mối đằng nào mà tìm, mà hiểm. Trong ba, bốn ngày liền,
thầy Lý cứ ăn kém đi vài bát cơm, ngủ kém đi vài canh dài, với những ý
nghĩa ấy nó không tha ám ảnh thầy.
