sáng chế ra chữ « quốc ngữ ». Đến thời kỳ Pháp xâm lược, các nhà truyền
giáo thuộc dòng Tên, phải nhường chỗ cho hội thừa sai Paris, và những
người này đều là người Pháp, theo một đường lối truyền giáo cứng rắn chủ
trương xóa bỏ, tiêu diệt tất cả những gì là phong tục, văn hóa, tư tưởng của
các nước bị truyền giáo không hợp với giáo lý Thiên chúa. Hơn nữa, họ còn
đồng hóa quyền lợi nước Pháp với quyền lợi của đạo, coi sứ mệnh của họ
vừa phục vụ đạo, vừa phục vụ Tổ-quốc và phục vụ quyền lợi của đạo bằng
cách phục vụ quyền lợi Tổ-quốc của nước Pháp, nên họ đã tích cực góp
phần vào việc thiết lập chế độ thực dân (xâm chiếm, chinh phục) và vào
việc duy trì củng cố chế độ đó. Những Linh-mục, Giám-mục thừa sai đua
nhau viết những báo cáo, dự án, kế hoạch chinh phục, bình định, gởi về
Pháp.
Theo Lanessan, Toàn quyền Đông dương, chính những thừa sai đã đề
ra những đường lối về chính trị, văn hóa, mà các quan cai trị Pháp đã tuân
theo và áp dụng… Chẳng hạn chính sách trực trị và đồng hóa : « …Tuy
nhiên quả thật chính sách của thừa sai là chính sách vẫn được áp dụng từ
trước đến nay. Chính đường lối đó chỉ đạo một cách trực tiếp hay gián tiếp
việc ông Harmand hay Patenôtre ký các hòa ước và những dự định của Paul
Bert mà tôi đã nói ở trên » (L’Indochine Française. Alcan Paris 1889,
trang 716). Về mục đích việc sử dụng chữ quốc ngữ vào mục tiêu chính trị
có lợi cho thực dân, Lanessan cũng ghi nhận là do các thừa sai khuyến cáo
khi ông bàn về vai trò của các hội truyền giáo trong chế độ bảo hộ (Les
missions et le Protectorat).
Thực dân Pháp đã chú ý lợi dụng chữ quốc ngữ rất sớm ngay từ thời
kỳ đầu chế độ thuộc địa ở Nam kỳ. Từ khuyến cáo học chữ quốc ngữ, đến
bắt buộc dạy chữ quốc ngữ trong các trường học, bắt buộc dùng chữ quốc
ngữ trong guồng máy hành chánh, từ việc cho ra tờ báo bằng quốc ngữ đầu
tiên (Gia Định báo) như một thứ công báo, đến việc chủ trương xuất bản
những tạp chí văn hóa, văn học nhằm mục đích bồi bổ quốc văn như Đông
dương tạp chí, Nam Phong tạp chí, Thực dân Pháp quả thật đã lo lắng tha
