tổ chức tranh đấu chống thực dân đã phải dùng tiếng Pháp, tiếng Anh, tiếng
nói chữ viết của kẻ thống trị để thực hiện những công tác kêu gọi, động
viên, giáo dục, tuyên truyền, tranh thủ trên. Do đó mà nhiều dân tộc Phi
châu có hẳn một nền văn chương yêu nước, tranh đấu chống thực dân bằng
tiếng Pháp, tiếng Anh. Những nhà văn, nhà thơ Phi châu đã mượn chữ Pháp
chữ Anh để diễn tả tình tự dân tộc, nỗi niềm da đen của họ.
Trường hợp Việt nam phức tạp hơn. Hằng bao thế kỷ, trí thức, sĩ phu
Việt nam đã coi chữ nho như chữ ta, nên những người yêu nước muốn
tranh thủ giới nhà nho phải viết bằng Hán văn. Những tác phẩm cổ động
biên khảo của Phan-Bội-Châu đều được viết bằng chữ nho.
Sau đó, lớp trí thức mới xuất hiện ở các trường học của Pháp lại chỉ
thông thạo tiếng Pháp. Để tranh thủ họ, chống lại những luận điệu đầu độc
của sách báo bằng tiếng Pháp do thực dân hay tay sai như Phạm Quỳnh
tung ra, các người yêu nước, tổ chức tranh đấu cũng bắt buộc phải cho ra
báo tiếng Pháp, chẳng hạn tờ « La cloche fêlée, l’Annam » của nhóm
Nguyễn-an-Ninh, tờ « La lutte » của đệ tam đệ tứ, tờ « Le Travail » của
đảng Cộng Sản Đông dương v.v…
Ngoài mục đích tranh thủ dư luận trí thức bản xứ, những tờ báo bằng
tiếng Pháp còn nhằm mục đích tranh thủ dư luận người Pháp ở Việt nam và
nhất là ở Pháp (tố cáo những áp bức, bóc lột, chà đạp của chế độ thuộc-địa,
kêu gọi sự liên đới, biểu đồng tình của những người Pháp dân chủ, tiến bộ,
ủng hộ, tranh đấu cho những nguyện vọng chính đáng của dân tộc Việt
nam).
Về chữ quốc ngữ, lúc đầu những người yêu nước chống đối vì nó bị
thực dân lợi dụng như công cụ xâm lược tinh thần nhằm thực hiện chính-
sách đồng hóa, nhưng về sau chúng ta đã đoạt lại công cụ trên biến thành
phương tiện khêu gợi lòng yêu nước, giáo dục, văn hóa nhằm tranh thủ đặc-
biệt những tầng lớp bình dân…
Một người Việt nam yêu nước, tha thiết với tương lai dân tộc, trong
hoàn cảnh mất nước, có thể nhìn nhận tiếng nói, chữ viết như một phương
