CHUYEÅN HOÙA SAÂN HAÄN
•
103
quan hệ đối tác, có thể hạ thủ đối phương để tranh giành địa
vị, quyền lợi. Vì thế, bất cứ lúc nào con người còn ôm giữ
sân hận thì còn là nạn nhân của nội kết không tháo gỡ được.
Nội kết là ức chế và trói buộc tâm lý đối với người nào
đó, bắt nguồn từ thái độ mặc cảm, ganh tị, tranh giành hơn
thua, xung đột, va chạm thương tổn, từ tâm lý ngã mạn cống
cao, từ bản ngã muốn mình trở thành trung tâm của vũ trụ,
trục xoay của trái đất. Do con người không được đáp ứng hay
không thể thoả mãn những tâm lý trên nên lòng sân hận trỗi
dậy. Tự thân đang thiết lập bức tường vô hình nhưng không
nhìn thấy được. Khi giao tiếp với đối phương thì gai góc xuất
hiện, thần kinh căng thẳng, mặt trắng nhợt hay đỏ bừng, tim
đập nhanh. Đó là những trạng thái tâm lý làm thay đổi mối
quan hệ tốt đẹp giữa người với người.
GỐC RỄ CỦA GIẬN DỮ
Nhà Phật dạy, muốn giải phóng sân hận trước hết phải nhận
ra nguyên nhân tại sao nó có, do chủ quan hay khách quan, nội
hay ngoại tại, do sự hiểu lầm hay từ sự tổng hòa của những điều
vừa nêu trong từng tình huống cụ thể? Phải chịu khó lắng tâm,
quan sát và tư duy khách quan thì mới thấy được mấu chốt và
diễn tiến của nguyên nhân gây ra sân hận.
Trong kinh Tăng Chi Bộ, đức Phật nêu 10 nguyên nhân
của lòng sân liên hệ đến ba đối tượng là tự bản thân, những
người mình thương và những người mình ghét xuyên suốt ba
mốc thời gian là quá khứ, hiện tại và vị lai.
Trước nhất là ba tâm niệm cho rằng người khác làm tổn hại,
ảnh hưởng đến hạnh phúc của mình trong quá khứ, hiện tại và
tương lai. Khi nghĩ lợi lạc, hạnh phúc của mình bị thương tổn thì
phát sinh và nuôi dưỡng lòng thù oán trong tâm.
Ba trường hợp kế tiếp thuộc ba tính cách tâm lý tương
