73
Tích chứa điều lành
Lại khi Tử Lộ cứu sống một người suýt chết
đuối, người ấy mang một con trâu đến tạ ơn, Tử
Lộ nhận lấy. Khổng tử biết chuyện vui mừng
nói: “Từ nay nước Lỗ ắt sẽ có nhiều kẻ [dám
liều mình] cứu người chết đuối.”
Nếu theo cách nhìn của người thế tục thì
Tử Cống [chuộc người mà] không nhận lại tiền
là tốt, còn Tử Lộ [cứu người mà] nhận trâu là
xấu. [Thế nhưng] Khổng tử lại khen Tử Lộ mà
chê Tử Cống, cho nên biết rằng việc làm thiện
không xét theo sự việc đang xảy ra, mà phải xét
[đến những ảnh hưởng] lan rộng ngấm ngầm
[theo sau sự việc ấy]; không xét theo hiện tại
nhất thời, mà phải xét về [tác động] lâu dài;
không xét riêng một người, mà phải xét [đến
ảnh hưởng đối với] nhiều người.
Nếu việc đang làm tuy là việc thiện, nhưng
ảnh hưởng lan rộng có hại cho người khác, thì
việc ấy tuy có vẻ như thiện nhưng kỳ thật lại
là sai lầm. Nếu việc đang làm tuy là bất thiện,
nhưng ảnh hưởng lan rộng có thể cứu giúp
người khác, thì việc ấy tuy có vẻ như bất thiện
nhưng kỳ thật lại là đúng đắn. Ở đây chỉ lấy
