đưa tiền đồng đã thừa mứa ở chính quốc và một bên khỏi đúc tiền hẳn
là đỡ tổn phí, còn chắc chắn tốt hơn hàng nội. Số lượng tiền đưa vào
đó thường thường đã là đủ cho sinh hoạt kinh tế trong nước. Hồ Quý
Ly làm cuộc “cách mạng tiền giấy”, sở dĩ thất bại chỉ vì muốn thâu
tóm cho dòng họ mình, chính quyền mới, lại cũng chỉ bắt chước Trung
Hoa mà không để ý đến thực tế trong nước, với tình hình trao đổi bằng
tiền đồng không lớn đến mức độ phải cần đến tiền giấy. Tiền Tống trở
thành quen thuộc trong sinh hoạt đến nỗi khi cần, người ta lại đúc tiền
Tống. Không rõ điều này đã xảy ra vào năm nào nhưng trong một lệnh
chỉ 1745 nói về “(các) đồng tiền Cảnh hưng, Thái bình, Nguyên thông
mới đúc”, chúng ta thấy chúng được đúc ít ra là đồng thời với nhau
(niên hiệu Cảnh Hưng bắt đầu 1740). “Nguyên thông” rõ ràng là một
cách nói gọn về các tiền Nguyên phong, Nguyên hựu... (thông bảo)
của Tống, như vậy Thái bình cũng là của Tống (tiền niên hiệu Thái
Bình Hưng Quốc của Tống Thái Tông cũng có nhiều trong các khai
quật). Và điều này cũng xảy ra đồng thời ở Đàng Trong, chứng tỏ
cùng chung biến động thương mại trên toàn vùng.
Thói quen không đúc tiền cho sinh hoạt kinh tế cũng bắt nguồn
nơi tâm ý điều hành đất nước của tầng lớp nho sĩ, trí thức đương thời,
vẫn thấy có dòng sinh hoạt thương nghiệp nằm ngoài tầm tay người
cầm quyền nơi các truyện Chử Đồng Tử, An Tiêm, nơi các ghi chú về
chợ Đông, chợ Tây... Tuy nhiên tính chất của ghi chép lại chứng tỏ
thương nghiệp không phải là nguyên cớ chính; trong các “chuyện đời
xưa” kia, An Tiêm là kẻ đi đày, Chử Đồng Tử là anh chàng nghèo hèn
gặp may, lúc làm ăn thịnh đạt đã phải biến đi để tránh tội phản loạn,
còn các chợ được ghi chỉ vì có cháy lớn, vì là nơi “bêu đầu thị chúng”!
Suốt các triều đại Việt, người ta coi thường thương nghiệp không phải
chỉ vì Nho giáo dạy dỗ. Thời Lý Trần, các ông vua là những điền chủ
thực thụ ít nhiều, cho nên thu nhập từ ruộng đất trong nước và với bên
ngoài qua hình dạng cống phẩm (thực thụ với Trung Hoa, giả mà quan
niệm là thật với các nước Xiêm, Chân Lạp, Chà Và...) cũng là đủ với
