mà sử quan không cần phải giải thích công dụng của nó, chúng ta vẫn
có thể hiểu ngay.
Vì Lý có chút đổi khác. Là dân lưu vong, Lý không có cơ sở bản
thổ ở Hoa Lư nên phải dựa vào binh lực và hệ thống tôn giáo có sẵn
mà phá vỡ truyền thống địa phương. Vẫn còn các bà vợ mang chức
“hoàng hậu” nhưng chen vào là một phân biệt cấp bực, cho bà vợ
mang tên Lập Giáo đứng trên hết với quy chế xe kiệu và y phục khác
hẳn những người kia. Sự dời đô về gần gũi trú quán quê nhà, với thủ
phủ Đại La cũ có thói tục sinh hoạt thuộc địa hẳn là quen thuộc hơn so
với thời ở hang động Hoa Lư, đã đem lại tự tín cho triều mới hơn, nên
lại có sự đổi thay. Lý Công Uẩn đến đây có ba bà hoàng hậu mới mà ý
nghĩa loại bỏ những người cũ nằm trong ghi chép “lại lập ba hoàng
hậu”, và tên mới đầu bảng của hoàng hậu Tá Quốc. Nước bây giờ chỉ
có một, và vị thế tôn giáo phù trợ phải theo bà Lập Giáo tụt xuống sau
cùng. Từ đây, ảnh hưởng vào triều chính của người phụ nữ Đại Việt
không chỉ dựa vào truyền thống cũ nữa mà bắt đầu đi theo quy trình
chung nhất của nhân loại các thời trung cổ, là sử dụng âm mưu của
giống cài chen chúc trong một cung đình phức tạp, nhiều thứ bực
nhưng cũng dễ đảo lộn.
Điều đó thấy ngay trong đời thứ hai của nhà Lý. Lý Thái Tông
vẫn lập bảy hoàng hậu nhưng có một hệ thống cung đình (1041) hợp
với tình hình mới trong đó có thêm nhiều vợ nhỏ khác chủng loại (như
người họ Đào ở Chân Đăng tây bắc 1033), và hẳn ông không chừa ra
các nữ tù binh Chàm tập họp vào cung Ngân Hán 1046 - cái tên có ý
nghĩa của một sự xa cách đường đất mà nay lại được tiếp cận chung
chạ. Cho nên vị trí “hoàng hậu” thấy là bình thường trong quá khứ nay
có thêm dấu vết của sự thiên lệch ưu ái. Toàn thư không nói gì hơn,
chuyện năm 1035 “lập người thiếp yêu (không rõ tên) làm Thiên Cảm
hoàng hậu, phong hoàng tử Nhật Trung làm Phụng Càn Vương”. Tuy
nhiên chúng ta lại thấy rằng tôn hiệu của bà được dùng làm một phần
niên hiệu của vua sau trận thắng Chiêm Thành (Thiên Cảm Thánh
