Ông bạn cứ nhớ mãi những ngày đào bới, nạy xeo mấy cái mả vôi cho
tuyệt tích đế quốc bành trướng thực dân Mỹ ngụy, cái mũi còn dính
mùi khét của dầu hôi không át được mùi thịt da rữa nát nhầy nhụa, dầu
cháy phần phật tiếp tay cho mớ củi nổ lép bép, thỉnh thoảng văng tàn
ra ngoài lò thiêu vì một cái gân xương bật mạnh.
Không phải chỉ là đồ vật quý giá, thứ thường được chôn theo
người từ trên đẳng cấp cao xuống đến kẻ thấp thỏi, là tiền điếu. Mục
đích thì thật rõ rệt nhưng vì loại chôn theo có hình thức quá xưa nên
gây ra nhiều cách lý giải đi kèm: đó là trường hợp tiền vỏ ốc. Ốc
cauris làm tiền trao đổi, thấy chôn theo các trống đồng của nước Điền
ở Vân Nam. Ốc này được dùng làm tiền không phải chỉ vì màu sắc,
tính bền tương đối mà còn vì dạng hình gợi ý giới tính của nó nữa,
người bình dân gọi tên thẳng thừng: ốc lồn! Chu Văn Vương, cha
người mở nghiệp nhà Chu, thoát khỏi trại tập trung Dũ Lý của vua
Trụ, nghe nói là nhờ hối lộ hai con ốc cauris to tướng. Nhưng ốc bằng
vàng thì dù sao cũng hơn là ốc vôi, cho nên ngày xưa có một loại chôn
theo trong mộ, làm phỏng theo cauris mà chữ khắc trên đó bí hiểm tới
nỗi các nhà kim thạch học (loại khảo cổ học của Trung Hoa) bàn luận
lăng xăng không ra mối. Có người chiết tự ra là “Đương các lục thù”
(mỗi đồng giá ngang 6 “thù”/đơn vị đo lường). Lại có người chịu ảnh
hưởng lý thuyết kinh tế chính trị của Vương Mãng, đọc là “Hữu thổ
chi bản” (lấy ruộng đất làm gốc). Chữ đọc không ra, chỉ thấy rõ là các
nét ngoằn ngoèo, có một lỗ sâu hút nên gọi là “Nghị tị tiền” (tiền lỗ
mũi kiến). Rồi cứ như là suy diễn theo lối logic liên châu luận học của
linh mục Cao Văn Luận ngày xưa, người ta giải thích: chôn nghị tị
tiền theo để kiến càng thấy tưởng là đồng loại, khỏi chui vào mả làm
hư thân xác người chết. Đồng loại kỵ nhau, ganh ghét nhau cũng là
thường tình, nhưng sao đồ thật lại sợ đồ giả?
Cách giải thích giản dị là chôn tiền theo để người chết sử dụng.
Sinh ký tử quy, nào đâu có phải chết là hết nợ. Thế mà con đường “trở
về” đâu có suôn sẻ. Làm sao không có sẵn chút gì dành cho bọn ma
