quân ấy, tướng chết, binh thua, Minh Tông rút quân gặp thác ghềnh trở
ngại, cầu thần giúp đỡ, hứa phong rồi trong vội vã, quên mất!
Đối với Ai Lao, phần thất bại của Trần cũng khá nhiều qua những
xác nhận rành rẽ, hay có khi được che khuất bằng những tán tụng vua
giỏi tôi hiền. Vừa khi quân Nguyên rút lui, Nhân Tông sửa soạn đánh
Ai Lao (1290) nhưng không thấy ra quân vì tháng 9 năm ấy đói to. Sử
quan kể chuyện này chỉ như một dịp cho các nho thần tán tụng ông
vua trông xa nghĩ rộng mà thôi. Mãi đến năm 1294 mới thấy tiến
đánh, “bắt được người và súc vật nhiều không kể xiết” nhưng vị thân
vương làm tiên phong bị quân địch bao vây phải nhờ Phạm Ngũ Lão
cứu mới thành công. Năm 1334, sử ghi Minh Tông ra quân, Ai Lao
nghe tin chạy trốn, liền sai Nguyễn Trung Ngạn khắc đá ghi công rồi
về. Rủi ro cho sử quan là trong chuyến chuẩn bị đánh nhau năm sau,
Minh Tông xác nhận: “Năm ngoái định thân chinh rồi không được...”
Và năm 1335 đó, Trần thua, Đoàn Nhữ Hài chết đuối, thêm Đỗ Thiên
Hư đang bệnh đòi đi theo, chết trong hành quân cho sử thần có dịp
khen vua, khen tư cách phục vụ của tầng lớp mình.
Sự thất bại nằm trong bản chất của tập đoàn cầm quyền Thăng
Long. Trần Khắc Chung biết giới hạn của phe mình nên can Minh
Tông đừng đánh Ngưu Hống mà đánh Chiêm Thành thì hơn. Tổ chức
lãnh thổ của Lý trên đại thể giống như một cái kén nhiều vành như đã
nói. Phần cốt lõi là gia đình vua với ruộng đất riêng, đã được chứng
minh bằng khảo cổ học trên các vùng xây cất đền tháp thờ các ông
thần bảo trợ ruộng đất của vua. Vòng ngoài là của các tập đoàn yếu
thế hơn nhưng vua Lý cũng không thể tranh cướp một khi có sự thỏa
thuận liên kết, ở đó chủ lãnh thổ hoặc nằm yên tại địa phương chịu
phận nhỏ nhoi nộp thuế cho vua, hoặc đến triều đình làm quan lớn mà
không cần lãnh lương của vua (vì vua không đủ khả năng bao cấp). Họ
sống bằng thu nhập nơi vùng thế tập của mình - và tất nhiên có thế lực
riêng. Vòng ngoài hết là các vùng xa lạ, ky my cũ thời thuộc trị mà
Thăng Long trên danh nghĩa thừa hưởng, đã coi là thành phần đất đai
