của mình, và trong thực tế phải chứng tỏ quyền hành, hoặc để đẩy xa
mối nguy xâm chiếm của chủ nhân cũ, hoặc chống đối các cuộc lấn
chiếm theo khuynh hướng tự nhiên hướng về đồng bằng của các tộc
người nghèo khó hơn. Lý làm được điều đó vì chiếm được một vùng
sung túc (“cây lúa chiêm chín bông” - mùa thứ hai, 1032), vì biết tổ
chức chính quyền kiến hiệu theo kiểu mẫu của phương Bắc trên đà của
tổ chức thời thuộc trị, lúc này hẳn qua trung gian những người cùng
tông tộc xa đời trên đất Mân mà tiếng đồn thu dụng vang đến tận tai
vua Tống. Tuy nhiên khả năng giới hạn của ông chủ ruộng, dù là chủ
một vùng lớn cần người đến nỗi phải mở nhiều khoa thi tính toán làm
sổ sách, khiến cho Lý không thể mở rộng cương vực về phía tây được.
Công việc của họ chỉ là chống đỡ, điều mà sử quan của họ khi tán tụng
chủ đã dùng chữ “đánh dẹp” kẻ không chịu nộp “cống”, kẻ “phản
thần”.
Trên căn bản đó của Lý, Trần mở rộng quyền hành hơn một phần
vì thu tóm cương vực của Lý, khai thác thêm vùng châu thổ qua việc
xây dựng đê điều, và nhân chiến tranh chuyển đổi triều đại, đã chiếm
thêm đất đai của những kẻ thân thuộc với Lý hay chống đối Trần. Mặt
khác cuộc chiến chống Nguyên cũng góp phần vào việc xóa bỏ những
vùng thế tập trước kia nhờ sức mạnh của kẻ chiến thắng: tịch thu tài
sản những kẻ theo giặc, trừng trị họ như trong trường hợp “xử tội đồ
quân dân hai hương Ba Điểm và Bàng Hà”. Có điều nguồn gốc phát
xuất cũng khiến họ phải hạn chế trong việc bành trướng về phía tây.
“Nhà ta vốn người hạ lưu (vùng biển)...” Nhân Tông đã nói như thế.
Ghềnh thác làm chùn tay người chèo ở đồng bằng, rừng sâu “nước
độc” cản bước chân lính kinh thành, trang trại. Mãi sau, khi tình hình
phức tạp hơn, với sự tranh chấp Đông Việt Tây Việt, Mạc của vùng
đồng chua nước mặn cũng không thắng nổi Lê Trịnh trên thế cận sơn
Thanh Nghệ, sâu vào bên trong xứ Lào. Sự e dè trở ngại của Lý Trần
sẽ mất đi khi có một tập đoàn gốc rừng núi về ngự trị ở Thăng Long/
Đông Đô.
