xứ Phật Hoàng, là bằng cớ khác về tinh thân: Ông phụ đạo vốn chỉ biết
có Giàng nay được sự phổ độ từ Ai Lao, nhận thêm tín ngưỡng Phật
giáo, dù là một thứ Phật giáo phù thủy. Chính quyền ngoại trị mới ở
Thăng Long phải lưu tâm đến họ là điều đương nhiên. Và khi phải
chống với Minh thì họ phải tìm sự liên kết, cầu viện hay ngược lại,
xung đột với các nhóm Thái gần cận. Giữa các tập nhóm này, sử quan
Việt nhận ra Ai Lao là thành phần lớn nhất. Tên Ai Lao của sử Việt là
từ đâu ra?
Như ta thấy, nhắc đến Ai Lao lần đầu là năm 1048 rồi lại có
chuyện Ai Lao sang “cống” năm 1067. Không có chi tiết cho thấy sử
quan đương thời biết rõ về Ai Lao như tập hợp lớn về sau. Việc Ai
Lao “cống” năm 1067 cùng với Ngưu Hống chứng tỏ đó là một tập
đoàn gần kề nhóm kia, không có dáng gì là của một tổ chức địa vực
lớn cả. Tên Ai Lao của Trung Hoa là chỉ một dãy núi chạy đến biên
giới Việt, rồi chỉ một tập đoàn Di được nhắc trong Tiền Hán thư, sinh
sống ở vùng thuộc tính Vân Nam liên hệ đến tộc Shan bắc Miến Điện
ngày nay. Từ hải cho thấy dưới đề mục Lão Qua, chú thêm Laos,
thuộc địa Pháp, khi xưa là Nam Chưởng. Điều đó hợp với ghi chép
của sử quan Nguyễn (Liệt truyện) trong đề mục Nam Chưởng mang
các tên khác: Lao Long, Lão Quà Gia, Lão Qua, với kinh đô là Mang
Long/Mường Luông (Luang Prabang), và xác nhận Ai Lao là tên xưa
cuối đời Lê của nước Vạn Tượng đương thời. Nhưng vào thế kỷ XI
của Lý thì chỉ mới có những nhóm nhỏ Thái thành lập độc lập, vậy có
lẽ triều đình Lý đã có tin tức về các nhóm này và gốc gác của họ, nên
lấy tên Ai Lao trong sách cũ mà gọi cho một nhóm liên lạc được với
Thăng Long để từ đó gọi chung cho những tập đoàn Thái phía tây có
xung đột với Đại Việt cho đến khi họ phát triển lớn thành “nước”.
Trần đã có xung đột với Ai Lao nhiều lần (1290, 1298, 1301, 1334-
35). Đó là thời gian thành lập vương quốc Chiêng Mai của người Thái
lấn qua phía đông Mekong, đến vùng Luang Prabang, gây cơ sở địa
vực cho Pha Ngum lập vương quốc Lan Xang (1353) trên đà tiến mãi
