tích là phải, vì tuy tuyên bố không tham gia chính trị nữa nhưng còn
chường mặt ra ngoài là còn có cớ cho người ta giết. Minh cứ đòi tìm
con cháu nhà Trần thì không thể báo cáo họ đã chết hết một khi tả
tướng quốc Trần (Nguyên) Hãn của triều mới, dù được cho đổi sang
họ Lê, vẫn rõ ràng là dòng dõi Trần Nguyên Đán. Thái bảo Phạm Văn
Xảo cũng đã được cho họ Lê, đáng lẽ không việc gì, rủi ro lại được
mang tên Trần Văn Xảo trong việc “tùy nghi” cho có chứng cớ trong
hội thề với Vương Thông, do ông quân sư Nguyễn Trãi gộp vào cho
mạnh thế chính danh của lực lượng mới. Thế thì phải chết là đúng rồi!
Toàn thư khi nói đến sự việc này, chỉ nhắc như một điều bên lề về tư
cách của bọn nịnh thần, về một sai lầm mà biết hối tiếc của ông vua
mở nước. Buông lời chê trách, chỉ có những người xa đời không thấy
chuyện vạch ra là có hại cho bản thân như Lê Quý Đôn, Phan Huy
Chú. Với đương thời, liên hệ bên lề đến vấn đề, chỉ còn giữ lại bản
“Chiếu bình Phục Lễ ban sư” (Nguyễn Trãi..., tập 2, tr. 150-53) cũng
của ông quân sư Nguyễn Trãi, lúc này là Quan phục hầu, thảo ra. Chi
tiết thật ít để ta có thể hiểu đầy đủ ngọn ngành nhưng cũng đáng quan
tâm, vì như đã nói, tờ chiếu cho thấy những biến động trên vùng châu
thổ lần này lan đến tận biên giới xa mà một triều đại gốc vùng cao giải
quyết được dễ dàng hơn chính quyền gốc “hạ lưu” cũ.
Tờ chiếu bá cáo với quan dân Đại Việt về việc đánh dẹp Đèo Cát
Hãn, tù trưởng Mường Lễ, nơi mang tên mới: châu Phục Lễ (1432).
Chiến trận chống Minh như đã nói lan đến rừng núi vùng tây bắc của
Đại Việt bởi vì đến thời Minh, triều đình Hán tộc đã có mặt vững vàng
trên vùng tây nam của họ nên có thể sử dụng đường tiến quân theo
triền sông Hồng và các phụ lưu, không phải chỉ lệ thuộc vào lũng
Lạng Sơn như xưa. Cho nên khi quân Lê tiến ra vây thành Đông Đô,
chém Liễu Thăng khiến quân Mộc Thạnh từ Vân Nam xuống phải tan
vỡ thì các tù trưởng vùng đó thấy lẽ khôn ngoan là phải liên kết với
Lê. Nhân vật có liên quan ở đây là Đèo Cát Hãn, được dụ về cuối năm
1427. Xa Khả Tham thuộc vùng gần hơn so với Đèo Cát Hãn, đã theo
