về từ vài tháng trước. Nhưng Đèo Cát Hãn, như lời kể trong chiếu ban
sư, cũng không dễ dàng khuất phục. Cuối năm 1430, Lê đem quân
đánh Bế Khắc Thiệu, đầu 1432 thắng Đèo Cát Hãn, sự việc cho thấy
dấu vết mở rộng quyền lực theo đường đất gần, xa. Lời chiếu kể tội
liên can: “Năm ngoái ở trấn Thái Nguyên, thằng (Bế) Khắc Thiệu mưu
phản, thật do thằng Hãn gây họa. Nay thằng (Đèo) Cát Hãn làm loạn
lại bởi âm mưu của thằng Xảo...”
Ta không thể biết gì hơn về âm mưu liên kết trong ngoài đó.
“Thằng Hãn” là Trần Nguyên Hãn, “thằng Xảo” là Phạm Văn Xảo.
Phan Huy Chú với ảnh hưởng của tiềm thức nghiêng về phe trung
châu nên cho rằng Hãn thấy việc xa lánh Lê Lợi là phải: “ông (Hãn)
nói riêng với người thân: ‘Nhà vua có tướng như Việt Vương (Câu
Tiễn)... không thể cùng sung sướng được.’ Ông xin về hưu, vua cho...
Có người cáo ông mưu phản. Vua sai lực sĩ xá nhân bắt về hỏi.
Thuyền đến bến dưới xã Đông Sơn, ông giận uất khấn với trời rằng:
‘Tôi với vua cùng mưu cứu dân, nay nghĩa lớn đã định, vua lại muốn
giết tôi, hoàng thiên có biết xin soi xét cho’.” Nhưng chúng ta cũng có
thể nhìn vấn đề kỹ hơn. Những “lực sĩ xá nhân” đi bắt hẳn là thuộc đội
Thiết đột nòng cốt tin cẩn của Lê Lợi và chắc cũng không phải chỉ có
42 người ngồi cùng thuyền với Hãn. Nói là oan nhưng Phan Huy Chú
cũng cho thấy Trần Nguyên Hãn “về làng làm nhiều nhà cửa và đóng
thuyền chở binh khí”. Để làm gì, mơ làm Phạm Lãi ngao du sông nước
(Tây Thi đâu?) mà chất binh khí theo, để làm gì? Biết vua nghi mà vẫn
làm nhiều nhà cửa thì nếu không ngu độn tất cũng là có ý xây dựng
đồn binh để lo thân. Trần Cảo bị giết đầu năm 1428, sứ sang Minh báo
tang trở về mang lệnh vua Minh tìm con cháu nhà Trần, rồi chỉ mấy
tháng sau sứ Minh lại sang thúc giục tìm cho ra, ông cháu Trần
Nguyên Đán ngồi ngay trong triều có thấy yên tâm không? Xin về quê
mà vua bảo mỗi năm phải đến chầu một lần, gương “về chầu” mà thực
ra là làm con tin đó, Hãn chắc phải hiểu như sẽ xảy ra về sau với mấy
ông phụ đạo hay con cháu họ nằm ở Đông Đô, lúc vua vui thì tha, lúc
