làm đổi thay mục đích ở đời, cuộc sống phải trải qua nhiều quanh co
ngoắt ngoéo vốn không là chuyện lạ.
Ở đây không phải nói chuyện về các trận chiến. Chỉ nên nhắc
rằng chiến tranh xảy ra vì Nguyên đã đòi hỏi quá, quá nhiều so với đòi
hỏi của các thiên triều trước kia. Đòi cống thì cũng được, cũng như
trước thôi! Đòi đặt ông toàn quyền bên cạnh vua thì trước kia tuy
không có nhưng ép quá thì cũng tuân. Chỉ có điều không làm được là
bảo vua sang “chầu” và mượn đường cho quân đi qua. Vua là nước,
đường là đất của vua mà đưa cho người ta giữ thì tranh cãi làm gì cho
mệt, hàng đi cho xong. Không hàng mà chưa đánh nên có sứ qua lại,
cù cưa. Sứ Việt bị nhốt, sứ Nguyên nhâng nháo, “đi lại nghênh ngang
ngoài đường... lăng nhục triều đình... bắt nạt tể phụ... thác lệnh Hốt
Tất Liệt mà đòi ngọc lụa để thỏa lòng tham khôn cùng, giả hiệu Vân
Nam Vương mà thu bạc vàng để vét của kho có hạn...” (Hịch tướng
sĩ). Không khí căm thù của thời đại như thế, của tầng lớp cầm quyền
trong lời hịch như thế hẳn là hợp với câu thơ gằn giọng “Như hà
nghịch lỗ lai xâm phạm?” từ trong điện thờ của Trương Hống - ông
thần nước được phong thời chống Nguyên, để xuất phát lời nói hợp
với đời Trần hơn là của đời Lý. Chuyện có liên quan ở đây là giữa sứ
giả Sài Thung (tên của Bắc sử, hẳn đúng hơn) và Trần Quốc Tuấn.
Văn chương tuy có nói quá sự thật nhưng không phải không chứa
đựng sự thật ở một mức độ, khía cạnh nào đó. Sứ Nguyên “lăng nhục
triều đình, bắt nạt tể phụ” được sử ghi lại là trường hợp Sài Thung
năm 1281 lúc đưa Trần Di Ái về làm chủ Đại Việt thay ông vua thác
cớ “già yếu không sang chầu được”. Thung “ngạo mạn vô lễ”, đi thẳng
vào cửa thành không xuống ngựa, bị quân lính ngăn lại, lấy roi đánh
vào đầu lính. “Vua sai Quang Khải đến sứ quán khoản tiếp, Thung
nằm khểnh không ra, Quang Khải vào hẳn trong phòng hắn cũng
không dậy tiếp... Quốc Tuấn nghe thấy thế, tâu xin đến sứ quán xem
Thung làm gì...” Tể phụ chính danh lúc bấy giờ là Trần Quang Khải
nhưng cũng có thể gán cho Quốc Tuấn không phải chỉ vì nghĩa rộng
