đế Cõi Trên bởi chính một hoàng đế Cõi Dưới, ngược ngạo không
theo một nguyên tắc nào cả. Trần chẳng cần đếm xỉa gì đến nguyên tắc
Nho ấy, chỉ vì họ thấy đã lên cấp ở trần gian thì cũng phải nâng cấp
cho kẻ được Con Rồng Bản Mệnh của tông tộc họ bảo hộ trên Cõi
Thiêng. Thế là ta có một ông hoàng đế Ma-da được thờ cúng, xuất
hiện từ đầm lầy, hóa thân vào trong sóng biển, kéo theo hai ông thần
sông nhỏ hơn với tước vương cho cân xứng và để phát lời thơ thần
phù trợ: “Nam quốc sơn hà...”
Nhưng thế quân bình của hai trục kinh đô đó rồi có lúc phải gãy
đổ. Thăng Long với vị thế quan trọng thường trực phải lấn lướt Thiên
Trường, nơi an dưỡng của ông vua về hưu. Miền Dưới trở thành thứ
yếu từ thời điểm điển hình là lúc Anh Tông từ chối xăm hình rồng trên
đùi (1299). Họ Trần đã làm chủ nước đến 2/3 thế kỷ rồi thì không vì lẽ
gì lại cứ phải mang dấu vết của thời ngụp lặn xưa kia? Không phải chỉ
con cháu từ chối “truyền thống” mà người thế hệ trước cũng không
còn vững tin nữa. Nhân Tông có thể đòi truất phế ông con say rượu vì
điều đó hợp với tính cách đương thời, nhưng khi Anh Tông trốn mất
thì đành bảo “xăm cho Quốc Chẩn”, như một hành động gượng gạo để
giữ thể diện, khỏi phải thú nhận mình lạc hậu với thời thế mà thôi.
Truyền thống phai nhạt dần lan đến cấp dưới: từ 1323 quân sĩ không
xăm hình rồng nữa, khả năng đi biển yếu đi cho nên trong chuyến viễn
chinh 1376, Duệ Tông đã phải cúng cung nhân Nguyễn Bích Châu cho
thần Po Riyak của kẻ địch để cầu mong được thuận buồm xuôi gió!
Tình hình bên ngoài bản thân gia đình ông vua cũng đổi khác.
Mối đe dọa của quân Nguyên vẫn còn đó nhưng các chuyến giao tiếp
sứ thần đã làm dịu sự căng thẳng, một phần vì ngay chính dòng máu
lấn lướt của Mông Cổ cũng đã hạ xuống ở Bắc Kinh. Các tướng lãnh,
nhân vật chủ chốt trong chiến tranh chống Nguyên lần lượt biến đi hay
tàn tạ. Trần Quang Khải chết trước, khá sớm (1241-1294), đến Trần
Quốc Tuấn (1300), Nhân Tông (1308), Trần Nhật Duật (1254-1330),
lúc sống không làm gì hơn là giữ nhà cho vua đánh giặc (1312). Trần
