hà gì một con cờ thí nhỏ, nên toán “Việt gian” không có quân bảo vệ
khiến ngay chính sử quan chỉ ghi bình thường “... bọn Trần Di Ái đi sứ
về nước”. Lê Tắc cũng nhận rằng Di Ái (hiểu là toàn sứ bộ) “sợ, ban
đêm trốn về nước” - không có quân hộ tống. Kết quả thấy rõ: hai tháng
sau, Di Ái (được sử đổi tên, ghi là “Ai”) bị đồ làm lính Thiên Trường,
nhân viên dưới tay bị đày vào đơn vị Tống binh. Không có ai bị giết
hết. Thánh Tông đã xử sự rất đúng. Sao ông không cử mấy ông em
ruột (khác mẹ) như Trần Nhật Duật từng được ca tụng là một Quách
Tử Nghi của Đường, một mình đi vào đất địch với lời nói hiên ngang:
“Nếu nó giáo giở với ta thì triều đình còn có vương khác đến”? Sao
không cử Trần Ích Tắc cho tiện thể lộ mặt chống đối khỏi phải dài
dòng về sau? Hay gửi Trần Quang Xưởng khuất lấp mà tên lưu lại sử
sách chỉ nhờ một gia thần gặp lúc đắc thế? Gửi đi một ông em họ là
Thánh Tông cũng đã có ý nghĩ dùng một con cờ thí tồi rồi. Ông biết
phần lỗi có ở mình dù đó là do tình thế cực chẳng đã. Cho nên đày ông
em, tiếng là làm “lao công chiến trường” nhưng ở quân Thiên Trường
của nhà mình thì chỉ là về quê ghi sổ sách tôm cá tanh tưởi, than củi
đen điu mà thôi. Các nhân viên khác của sứ đoàn hưởng lây ân huệ từ
đó để khỏi phải chết phanh thây, xẻo thịt.
Với tình hình “phân biệt đối xử” như vậy nên sau cuộc chiến,
Trần Kiện, Trần Văn Lộng phải đổi làm họ Mai trong lúc Trần Ích Tắc
chỉ bị chê là nhát như đàn bà mà thôi. Trần Kiện có cái thù của ông nội
thêm mối hận mới là giành gái với Trần Đức Việp (em Nhân Tông,
ông vua đương thời thực thụ đối với dân Đại Việt). Thế rồi phải trấn
giữ ở đất xa, thật thuận tiện cho ý nghĩ đầu hàng được thực hiện - Trần
Văn Lộng chắc cũng một phần giống như thế. Sử quan phục vụ chủ
Trần nên không cần nhắc đến một gia thần của Kiện mà sử gia ngày
nay một thời chà đạp, đến nay vẫn còn lấn cấn để nêu danh yêu nước
của mình, cam chịu mù kiến thức thay vì tìm chút sự kiện của thời đại
không thấy ở đâu khác: Lê Tắc chỉ nổi danh (xấu) vì một quyển sách
để lại, nếu không thì người ta cũng chẳng biết ông là ai. An Nam chí
