lập nên triều đại Nguyên là Hốt Tất Liệt đã có mặt trong toán quân
chiếm Vân Nam năm 1252 nhưng ông chỉ chính thức làm vua Trung
Quốc (1280) sau khi đánh tan Nam Tống. Trận chiến 1257-58 ở Đại
Việt chỉ là của một toán quân Mông Cổ và phụ lực, tìm đường đánh ép
tiêu diệt Nam Tống mà không thành công thôi. Đánh tan quân Tống
(1279), chiếm Trung Nguyên, Hốt Tất Liệt - không chỉ là Khan của sa
mạc nữa, mà đã là hoàng đế toàn Trung nguyên, có cả một vùng đất
mới, rộng lớn, kết tập được lực lượng mới, đưa tầm mắt ra xa hơn,
cùng với những hệ lụy của khả năng vừa gộp thêm trong vòng tay. Về
phía Đại Việt, cách thế ứng xử cũng đổi thay theo tình thế mới đó: bắt
nhốt sứ Mông Cổ đến ngất ngư năm 1257 nhưng Sài Thung năm 1281
lại một mình một ngựa xông vào cửa kinh thành, nghênh ngang không
thèm tiếp tể tướng Việt chịu nhũn đến sứ quán cầu chuyện. Sự liên tục
một chừng mực của hệ thống chỉ huy trên cao làm cho người đương
thời đã không thấy được sự đổi thay tính chất sử dụng quyền bính sẽ
mở ra những hướng tiến nhiều nẻo về sau, trong đó có cả sự rủi ro
không nằm trong toan tính lúc đầu. Còn đối với người sau, sự liên tục
của thời gian là điểm tựa nối kết xuyên suốt để cho óc nhân tuần bám
giữ luận cứ đã thành hình.
***
Vậy là trong hai trận chiến sau, Nguyên và Trần đã đánh nhau
trên cơ sở xuất phát khác. Tống tuy yếu ớt binh lực nhưng có cả một
nếp sinh hoạt nghệ thuật cao độ (chứng cớ có ông vua nghệ sĩ Huy
Tông) mở rộng theo nguồn thương mại dồn dập từ phía đại dương sau
khi bị các bộ lạc sa mạc Kim, Liêu cắt đứt Con đường Tơ lụa phía lục
địa. Khi Mông Cổ đòi Đại Việt để họ giao tiếp với thương nhân Hồi
Hột vùng Trung Á đến buôn bán nơi này thì hẳn cũng chú trọng đến
những người Nam Tống núp sau danh xưng kia khi cư ngụ ở nước
Việt. Họ sẽ tiếp tục truyền thống thương mại của Tống, lần này có
thêm sự thúc đẩy cường ngạnh chưa mất từ sa mạc, để đè áp lực trên
