các nước bên kia đại dượng. Và điểm đến chuyên chú đầu tiên không
phải Đại Việt mà là Chiêm Thành.
Vòng cung đất nhô ra biển của Chiêm Thành là điểm tiếp nhận
các thuyền buôn đến, đi từ nam Trung Quốc khi né tránh các rặng san
hô, đá, cát ngầm ngoài khơi. Lê Tắc ở gần đó, với kinh nghiệm trước
1285, nói về Chiêm Thành, nêu được điểm chủ yếu: “Lập quốc tại mé
biển, thương thuyền Trung Quốc vượt biển đi qua các nước phiên bên
ngoài, thường tập trung tại đây để chứa củi và nước, là bến tàu lớn
nhất tại phía nam”. (Tôi nhấn mạnh). Đại Việt và Chiêm Thành đánh
nhau không phải chỉ để cướp của, chiếm đất mà còn là giành bến đỗ
nữa. Năm 1303, Đoàn Nhữ Hài đi sứ Chiêm, tuy biết rằng không thể
cấm được nhưng vẫn tự lấy danh nghĩa nước lớn, treo bảng cấm buôn
bán ở cửa Tỳ Ni/Sri Banoi/Chiêm Thành cảng (1282)/cửa Nước Mặn
(Đàng Trong)/cửa Cách Thử (tên bình dân, nay đã lấp). Tuy có ưu thế
thu lợi về quyền bến đỗ nhưng chuyện cướp phá thuyền buôn vẫn là
điều không tránh khỏi. Tống muốn bảo vệ thuyền buôn của mình đã
nhiều lần đòi hỏi Chiêm Thành ngăn cấm nhưng không thực hiện
được. Với Nguyên còn tràn đầy sức mạnh sa mạc thì không phải chỉ
đòi hỏi qua người địa phương mà tự mình đi thực hiện. Vì thế không
phải là vô lý mà Hành tính (một cơ quan trung ương thành lập cho địa
phương) Chiêm Thành đã ra đời trước của Giao Chỉ. Không phải ngẫu
nhiên mà trận đánh Chiêm xảy ra trước, vào năm 1282-83, và chuyến
đánh sang Đại Việt 1285, đòi “mượn đường sang Chiêm Thành”
không phải chỉ là lời dối trá.
Cuộc chiến ở Chiêm Thành được ghép với Đại Việt và được sử
gia Việt Nam lưu tâm (cho nước mình) nên trở thành lớn rộng, cao cả
hơn mức thực tế. Tất nhiên người Chiêm không thụ động trong việc
giữ gìn đất đai của họ. Quả đã có Toa Đô đem quân đánh Vijaya
không bắt được chúa Chiêm, có lần thất bại trong cuộc tấn công trên
núi nhưng ông cũng đã dẫn quân chiếm vùng Cựu Châu (Quảng Nam)
để đánh thông sang Việt với Thoát Hoan đang ở đấy. Nhưng ông ta chỉ
