Không kể đến vấn đề Trần Quốc Tuấn, có những biến động tranh
chấp trong dòng họ chỉ được ghi lại bằng những lời sơ sài, không đầu
đuôi: “Tháng 2 (âl. 1283, trước khi quân Nguyên sang), trị tội Thượng
Vị Hầu Trần Lão, cho chuộc tội 1.000 quan tiền, đồ làm lính, lăng trì
tên Khoáng là gia nô của Lão ở chợ Đông, vì tội làm thư nặc danh phỉ
báng nhà nước”. Lệnh năm 1250 “xuống chiếu cho thiên hạ gọi vua là
Quốc gia” đã bị người dịch Toàn thư (1993, II, 22) sửa lại là “quan
gia” vì cho rằng “chưa có sách nào gọi vua là ‘quốc gia’”. Nhưng
nguyên văn chữ “nhà nước” trên chính là “quốc gia”, đúng là chỉ
người đương quyền: Nhân Tông, đâu có cần tìm sách nào cho xa!
Tước Thượng Vị Hầu chứng tỏ Trần Lão là con một bà phi theo thứ tự
sắp xếp năm 1241. Lê Tắc nhắc đến một người bị tội, cầu cứu quân
Nguyên, tên Trần Thôi, là “quốc đệ”, theo cách nhìn từ phía Nguyên,
là em (thượng hoàng) Thánh Tông, hẳn là Trần “Lão” của sử Việt
(chắc tên riêng bị bỏ, chỉ còn là “thằng cha/già/lão Trần”). Cho nên
Trần Ích Tắc muốn giành ngôi của Nhân Tông không phải là kẻ lạc
loài. Trong lúc sử quan ghi sơ sài vài gia thần của các tông thất khác
thì với Ích Tắc, đã kể ra đến 20 người được tập họp ở học đường bên
phải phủ đệ, cấp cho ăn mặc, đào tạo thành tài, đủ để làm một bộ tham
mưu cai trị nước khi đảo chính xong! Bằng chứng này cũng là dấu
hiệu của một sinh hoạt độc lập về tài chính kinh tế của các vương hầu
Trần. Em ông, Trần Quang Xưởng, đã để lại các đồng tiền mang danh
hiệu riêng: Chiêu đạo vương nha, Chiêu Đạo thông bảo, cho thấy một
con người khuất lấp trong dòng họ đã đúc tiền cho sinh hoạt riêng
đồng thời dùng để chính danh cho địa vị của mình.
Trần Lão - chắc là ông em, đã thất bại, Ích Tắc phải trông chờ nơi
khác. Sự trông chờ này chỉ mang tính phe phía, không phản bội “dân
tộc/đất nước” như người sau kết án, bởi vì như đã nói, “vùng sông
nước” ở cuối trung châu Đại Việt là phần lẫn lộn, nhập nhòa tập đoàn,
khiến cho các sách đương thời (Lĩnh ngoại đại đáp thế kỷ XII, Văn
hiến thông khảo thế kỷ XIII) cho rằng Đại Việt không có bao nhiêu
