Nước Mặn, Cảnh Hàng, Đập Đá (có Canh Hãn xã, Thạch Kiều trên
bản đồ 1774), An Thái theo dọc sông Côn từ dưới biển lên nguồn Tây
Nguyên... Do đó có thể hiểu không phải chỉ trong thời gian ngắn cầm
quyền mà nhà Nguyễn đã có hai ông tiến sĩ đầy “tai tiếng” gốc Bình
Định Minh Hương: Lâm Duy Hiệp (tại chỗ), Phan Thanh Giản (đã di
cư).
Một dấu vết về sản xuất gốm như thế cũng thấy ở Đại Việt tuy
khuất lấp hơn vì ở đây đã có truyền thống bàn xoay, gốm sành sứ
trước Trần, không đợi đến người Tống bỏ xứ lưu vong vì quân
Nguyên. Người ta thấy gốm Trần có loại hình Long Tuyền của Trung
Quốc. Gốm Gò Sành ở Đại Làng, trong con thuyền đắm ở Pallawan
cũng nằm chung với gốm Long Tuyền. Khu sản xuất Chu Đậu chìm
khuất, chỉ mới phát hiện từ 1984, được cho rằng có đời sống từ thế kỷ
XIV, phát triển và tàn tạ chung một nhịp với Gò Sành gợi ý ra một ảnh
hưởng cùng thời. Và cùng loại với Chu Đậu còn có Thanh Khơi, Hợp
Lễ... Dù có những rối loạn triều chính, đất nước Đại Việt sau hồi thắng
Nguyên cũng tiếp tục đi theo những bước phát triển riêng của nó.
Triều đình Nguyên với cái chết của Hốt Tất Liệt (1293), bãi bỏ lệnh
chinh nam (1294), đã trở thành giải đãi, dịu bớt sức hăng của thời ở sa
mạc. Cho nên Chu Đạt Quan đi sứ Chân Lạp (1296) đã chỉ quan sát xứ
sở đó như một du khách
chứ không soi mói như một nhân vật sứ
thần nước lớn. Khuôn mẫu tổ chức chính trị, xã hội theo mẫu hình
Trung Hoa đẩy từng lớp nho sĩ Đại Việt vào triều nhiều hơn theo với
các kỳ thi, với nhu cầu giảm dần gia thần của các vương hầu Trần.
Cho nên đến năm 1323 thì sử quan nho gia thấy đầy phấn khởi: “Nhân
tài rộ nở”. Cũng năm 1323 đó, lính Trần bỏ xăm hình rồng, đoạn tuyệt
với một truyền thống. Người nhiều hơn chức nên mới có ông Thiên
chương học sĩ Nguyễn Sĩ Cố đã nói, và Nhân Tông mới phàn nàn với
ông con (chuyện năm 1320): “Cái nước bằng bàn tay mà sao phong
quan tước nhiều thế!” Và theo lời Nghệ Tông (1370), vào khoảng năm
