chứa thạch tín chữa cho Thánh Tông chăng? Vì thế mới có ghi nhận
Trường Lạc hoàng hậu bôi “thuốc độc” (thạch tín) cho vua?
Vấn đề đặt ra là Thánh Tông mắc bệnh (có thể là) giang mai từ
đâu? Ông vua không cần đi ra ngoài dân gian tìm thú vui, mà bắt con
gái vào cung cho mình hưởng. Mỹ nữ các quan chọn cho vua hẳn phải
lành lặn, “tinh khiết”. Nhưng có một nguồn cung cấp gái phức tạp
hơn: các tù binh, và hẳn chắc chắn hiện diện nhiều, là tù binh Chàm.
Thời Lê sơ thương nghiệp đã rộng như ta nói, nhưng không đến mức
phát triển theo đà phồn tạp sôi nổi bên ngoài. Gốc rừng núi của Lê đã
khiến họ không theo kịp với tình thế. Và hình như sự co lại của nhà
Minh cũng có ảnh hưởng đến cách ứng xử với người ngoại quốc của
Lê. Các quan gồng gánh mua bán chỉ những lúc đi sứ Trung Quốc, và
Lê bị sứ thần thiên triều ép mua hàng cao giá, còn người hải đảo,
người lục địa phía tây vẫn thường bị từ chối. Trong lúc đó thì sự giao
tiếp với vùng hải đảo, với bên ngoài của Chiêm Thành có liên hệ từ rất
xưa trong khối chung văn hóa Ấn, rồi Hồi giáo. Cơ chế chính quyền
lỏng lẻo, rồi qua những hồi tan rã của hệ thống Chiêm Thành khiến
việc giao thương với bên ngoài đại dương không gặp trở ngại nhiều.
Thủy thủ vẫn là tác nhân chuyển bệnh xã hội của mọi thời đại, nơi
chốn. Căn bệnh có tên “giang (dương) mai” qua truyền thuyết ảnh
hưởng từ Trung Quốc là do Dương quý phi và Mai Uyển (?) gây tác
hại cho đời sau, nhưng tên gọi thông thường ngày nay vẫn là “tim la”.
Đó là chứng cớ nguyên gốc Đàng Trong, phát xuất qua giao thương
mặt biển vì tim la rõ ràng là từ chữ Tiêm/Xiêm La, Thái Lan ngày nay.
Tất nhiên nữ tù binh Chàm của Lê Thánh Tông cũng không phải là thứ
đứng-đường, nhưng trong biến động nước mất nhà tan, sao khỏi có
người sa sẩy trong buông thả? - và vẫn còn sắc đẹp cho ông vua chú ý
tới. Người đẹp lại là tác nhân thu hút bệnh nhiều hơn người xấu. Lớp
tù binh Chàm 1471 hai năm sau khi Thánh Tông mất (1497) còn được
thấy “thân vương” Lê ưa chuộng thì trong thời gian còn sống, sao
không có người lọt vào mắt xanh ông vua? Thời gian từ sau 1471 hay
