của những chuyến viễn chinh sau đó, đến khi ông mất là đủ dài cho sự
ủ bệnh và phát triển đến độ “lở lói” cuối cùng, đưa ông vua sáng giá
nhất Đại Việt về nơi yên nghỉ.
Căn bệnh của ông vua thời thịnh trị có tác động gì đến sự tàn tạ
của triều đại về sau? Tất nhiên không có cách nào tìm chứng cớ ở sử
quan. Chúng ta chỉ biết rằng ông sống khá lâu nên con ông (Hiến
Tông) lên ngôi khá muộn, và sau đời ông này thì có dấu hiệu lệch lạc
tính dục trong dòng họ. Chúng ta không bàn nhiều đến các ông Vua
Quỷ (Uy Mục Đế), Vua Lợn (Tương Dực Đế), bởi vì các danh hiệu kia
mang dấu hiệu phe phái rõ rệt khi ta đối chiếu với lời xưng tụng của
các sử thần dưới đời những ông vua “bất xứng” này. Đã nói, hình như
nguyên nhân chết cấp thời của Hiến Tông là vì truy hoan. Người con
trưởng tên Tuân, theo xác nhận chính thức (sắc chỉ 1499) thì “thích
mặc áo đàn bà, bỏ thuốc độc cả mẹ”, nói theo ngôn ngữ thông thường
ngày nay, là “lại cái”. Có lẽ chi tiết “bỏ thuốc độc cả mẹ” mới là
nguyên nhân chính của quyết định Hiến Tông không chịu phong thái
tử cho ông. Bởi vì sự bất thường về giới tính ở phương Đông chỉ gây
sự tò mò, ngạc nhiên, cùng lắm là chê trách, nhạo báng chứ không bị
coi là tội lỗi như dưới ảnh hưởng Thiên Chúa giáo của Âu Tây. Chứng
cớ là nhà Tây Hán có ông vua gay như đã nói. Từ khi phát triển, bớt
ảnh hưởng thần quyền của Lý rồi thì Trần cũng chú ý đến các hiện
tượng lạ của con người, như khi sử quan ghi chép (1300) việc người lộ
Hồng sinh con trai hai đầu (frères siamois chưa hoàn chỉnh), người
đàn bà ở kinh thành sinh con gái hai đầu, bốn chân bốn tay (1304),
việc con gái Nghệ An biến thành con trai (1351). Khó có thể suy đoán
thêm chi tiết về trường hợp cuối này nhưng khi khai triển luật pháp
phổ biến hơn thì hẳn quan chức nhà Lê cũng gặp các trường hợp kỳ lạ
về giới tính, với nghi án hai người phụ nữ ăn nằm với nhau mà ta chỉ
có thể đoán là một người đã dùng cái clitoris của mình để làm tình với
em gái! (Hồng Đức thiện chính thư, Nguyễn Sĩ Giác dịch, Sài Gòn, tr.
105, 107).
