Lúc tiến quân đến trại La Ao thì bị rợ Lão đánh lén, quan quân
thua to. Vương Nhân Tử chạy về núi An Cối thì bị công hãm chỗ
bùn lầy và bị giống rợ Lão đâm chết. Bọn Sơn Lão nói với nhau
rằng: ‘Ngày nay có một người đàn bà bị ta đâm chết’ rốt cuộc
mới biết đó là Vương Nhân Tử. Tìm riêng trong khoảng đầm lạch
ở trên núi thì được cái thây ấy. Vương Nhân Tử là hoạn quan nên
giống người đàn bà” (ĐVSL, tr. 222).
Từ “thái giám” cũng gây nên lầm lẫn như vậy. Tên thần Bạch Mã
Thái Giám là từ cách hiểu thông thường đó khi dân chúng Việt gán
cho một hình tượng con ngựa Balaha. Nhưng thật là sai lầm khi nhìn
vào một số quan chức đời Lê trong chiến tranh chống Minh, lan qua
buổi đầu xây dựng triều đại. Các “thái giám” Lê Khả, Lê Khuyển, Lê
Chửng, Lê Nguyễn được nhắc trong các năm 1426, 1427, 1428. Sau
chiến tranh, các công thần được ban quốc tính để họ Lê có vây cánh
đông giữa Thăng Long của họ Trần. Đến khi chỗ đứng chân đã vững,
Lê trả lại họ cũ cho con cháu các công thần, nhờ đó ta thấy được họ
gốc của vài người. Khả họ Trịnh, sau này có tên trong những người
tôn Bang Cơ (Nhân Tông) lên ngôi, đánh Chiêm (1446), cuối cùng bị
giết (1451), hành trạng như những người khác trong sự tranh chấp của
các nhóm thân tộc giúp Lê Lợi. Lê Khuyển có lẽ là thái giám Đỗ
Khuyển, người được lệnh soát nhà Lê Ngân năm 1437. Vẫn biết rằng
thái giám/hoạn quan cầm quân được (chính vì là hoạn quan thân tín
mới cầm quân như Lý Thường Kiệt, Vương Nhân Tử nói trên) nhưng
xét các chức phong cho những “thái giám” của Lê thì không có ý
nghĩa gì về nhiệm vụ của hoạn quan cả. Năm 1434, Lê Khuyển làm
Nhập nội thái úy, vẫn kiêm Hải Tây đạo Chư vệ quân sự thái giám.
Năm 1439, Trịnh Khả có chức rất lớn: Hành quân tổng quản coi các
việc quân của Xa kỵ vệ, quản lĩnh (kiêm) Thiết đột hậu dực thánh
quân, thái giám Ngự tiền lục quân, coi các đội Ngự tiền võ sĩ, Ngự
tiền trung quân! Rõ ràng ở đây “giám” chỉ có nghĩa là trông coi, kiểm
tra xem xét ở cấp bực cao, bao quát: “thái”. Vấn đề nêu ra khiến ta
